Niepożądane reakcje poprzetoczeniowe – klasyfikacja i postępowanie

Klasyfikacja reakcji poprzetoczeniowych

Reakcje poprzetoczeniowe stanowią dużą grupę niekorzystnych objawów, które można sklasyfikować w zależności od nasilenia reakcji poprzetoczeniowych na ciężkie i lekkie. Do ciężkich należą ostry odczyn hemolityczny, posocznica, TRALI, TA-GvHD (potransfuzyjna choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi), poprzetoczeniowe zakażenia wirusowe oraz TACO. Do lekkich odczynów poprzetoczeniowych możemy zaliczyć niehemolityczna gorączka, reakcja alergiczna, mdłości, krótkotrwałe, samoistne ustępujące zaburzenia krążenia i oddychania. Reakcje poprzetoczeniowe możemy również podzielić w zależności od czasu wystąpienia reakcji na wczesne, które występują już w czasie przetoczenia oraz późne, które rozwijają się po zakończeniu przetoczenia, nawet po kilkunastu dniach . Ciężkie odczyny rozwijają się gwałtownie, bardzo istotne jest pierwsze 5 minut przetaczania. Dodatkowo odczyny poprzetoczeniowe możemy sklasyfikować w zależności od mechanizmów reakcji na immunologiczne i nieimmunologiczne oraz w zależności od pojawienia się hemolizy na hemolityczne i niehemolityczne (1,7).

Ostra reakcja hemolityczna należy do immunologicznych wczesnych niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych. Występuje jako hemoliza wewnątrznaczyniowa, na skutek przetoczenia krwi niezgodnej serologicznie w zakresie układu ABO, po przetoczeniu koncentratu krwinek czerwonych (KKCZ), osocza świeżo mrożonego (FFP), koncentratu krwinek płytkowych (KKP), krioglobulin (KG) czy krioprecypitatu. Zachodzi wtedy reakcja wiązania się naturalnych przeciwciał anty-A i/lub anty-B z antygenami krwinek czerwonych, a w następstwie aktywacja dopełniacza, hemoliza wewnątrznaczyniowa, hemoglobinemia i hemoglobinuria, DIC, uwalnianie mediatorów reakcji zapalnej i katecholamin. Objawy kliniczne hemolizy wewnątrznaczyniowej to głównie gorączka, dreszcze, duszność, niepokój, bóle w okolicy lędźwiowej, w klatce piersiowej, bóle w miejscu wkłucia, wstrząs, DIC, ostra niewydolność nerek, niewydolność serca, trzustki, niewydolność wielonarządowa. Najczęstszymi przyczynami ostrej poprzetoczeniowej reakcji hemolitycznej są: brak identyfikacji pacjenta przed transfuzją, nieprawidłowe oklejenie próbki krwi pacjenta, błąd laboratoryjny, złe oznakowanie pojemnika ze składnikiem krwi lub nieprawidłowe warunki przechowywania składnika krwi. Postępowaniem w przypadku wystąpienia ostrej poprzetoczeniowej reakcji hemolitycznej jest przerwanie transfuzji, leczenie niewydolności krążenia, leczenie niewydolności oddechowej, zapobieganie rozwojowi DIC, zapobieganie ostrej niewydolności nerek (1,8,9,10).

Hemoliza zewnątrznaczyniowa to opóźniona hemolityczna reakcja poprzetoczeniowa. Występuje u chorych zimmunizowanych poprzednimi transfuzjami lub ciążami. Dotyczy niezgodności przetaczanego składnika krwi w zakresie układów: Rh, Kell, Kidd, Duffy, MNS lub pozostałych. Polega na pobudzeniu do produkcji przeciwciał, które niszczą krwinki w układzie siateczkowo-śródbłonkowym wątroby i śledziony, przez transfuzję krwi zawierającej niezgodny antygen z biorcą. Objawy hemolizy pozanaczyniowej to głównie gorączka, niedokrwistość, hiperbilirubinemia oraz rzadko ciężkie objawy. Zapobieganie hemolizie pozanaczyniowej polega na identyfikacji przeciwciał i przetaczaniu krwi po odpowiednim dobraniu składnika krwi oraz uświadamianiu choremu konieczności przedstawienia wyniku badania wykrytych alloprzeciwciał przy każdym przyjęciu do szpitala (1,10).

Do niehemolitycznych reakcji związanych z transfuzją należą: gorączka, reakcje alergiczne, TRALI, TACO, reakcje hipotensyjne, duszność, potransfuzyjna skaza małopłytkowa, poprzetoczeniowa choroba przeszczep przeciwko biorcy oraz inne reakcje (1,11).

Niepożądane reakcje gorączkowe występują, gdy u pacjenta temperatura ciała wzrośnie lub jest równa 38 st. C lub nastąpi wzrost temperatury o 1 st. C lub więcej i/lub wystąpią dreszcze, ból głowy, nudności, wymioty, zaczerwienienie skóry czy tachykardia. Gorączka może wystąpić w trakcie transfuzji lub do 4 godzin po transfuzji. Jest to jedna z częściej występujących niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych. Przyczyną jest zazwyczaj obecność w krążeniu chorego przeciwciał przeciwko leukocytom lub płytkom dawcy. Postępowanie w przypadku wystąpienia gorączki to przerwanie przetoczenia, podanie leków przeciwgorączkowych, a w przypadku potrzeby dalszych przetoczeń stosowanie składników ubogoleukocytarnych lub filtrów leukocytarnych do przetaczania (1,11,12).

Poprzetoczeniowa reakcja alergiczna jest jedną z najczęściej występujących niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych. Występuje podczas lub do 4 godzin po przetoczeniu. Objawami są wysypka, pokrzywka, miejscowy obrzęk naczynioruchowy, rumień, świąd, obrzęk ust, oczu, spojówek. Główną przyczyną jest oddziaływanie alergenu występującego w składniku krwi z wytworzonymi wcześniej przez biorcę przeciwciałami anty-IgE/IgG. W przypadku łagodnej postaci, nie zagrażającej życiu, należy podać leki antyhistaminowe i uważnie obserwować pacjenta, a jeżeli objawy ustąpią można rozważyć kontynuowanie transfuzji. Gdy wystąpi reakcja o cięższym przebiegu (z dusznościami, obrzękiem krtani) należy przerwać transfuzję oraz podać sterydy, adrenalinę, roztwory koloidowe. W przypadku konieczności dalszych transfuzji należy podawać leki antyhistaminowe przed transfuzją i rozważyć stosowanie przemywanych składników krwi (1,11,12).

Czytaj też: Rola mutacji genów BRCA1 i BRCA2 w kontekście wystąpienia raka piersi i jajnika