Niepożądane reakcje poprzetoczeniowe – klasyfikacja i postępowanie

Postępowanie w przypadku wystąpienia niepożądanej reakcji poprzetoczeniowej

W przypadku wystąpienia u chorego objawów mogących wskazywać na powikłanie poprzetoczeniowe, należy natychmiast wstrzymać przetaczanie składnika krwi i niezwłocznie powiadomić lekarza odpowiedzialnego za transfuzję. Pacjentowi należy zmierzyć tętno i ciśnienie tętnicze krwi. Dalsze postępowanie personelu medycznego uzależnione jest od nasilenia i rodzaju objawów. Jeżeli potwierdzi się podejrzenie, że objawy wskazują na wystąpienie poważnej reakcji poprzetoczeniowej, należy niezwłocznie odłączyć pojemnik z przetaczanym składnikiem z krwią wraz z zestawem do przetaczania, utrzymując jednocześnie wkłucie do żyły. Lekarz odpowiedzialny na transfuzję może zalecić do czasu wdrożenia odpowiedniego leczenia, aby przetaczać roztwór 0,9% NaCl lub innego płynu infuzyjnego (4,12).

Lekarz powinien sprawdzić dane pacjenta na wszystkich pojemnikach przetaczanych składników krwi oraz na dokumentacji medycznej takiej jak wynik grupy, wynik próby zgodności oraz dane na wydruku wydania składnika krwi przez bank krwi (4,12).

Lekarz odpowiedzialny za przetoczenie powinien niezwłocznie powiadomić o wystąpieniu niepożądanej reakcji poprzetoczeniowej Pracownię Immunologii Transfuzjologicznej. Do obowiązków lekarza należy również wypełnienie zgłoszenia niepożądanej reakcji poprzetoczeniowej w dwóch egzemplarzach (jeden zostaje dołączony do historii choroby pacjenta, a drugi będzie wysłany do RCKiK), jak również zlecenie personelowi pielęgniarskiemu pobrania od pacjenta próbek krwi: 5 ml na skrzep i 10 ml na antykoagulant w celu wysłania ich do RCKiK. Należy pamiętać, że próbki te muszą być pobrane z innego miejsca wkłucia, niż miejsce dokonania przetoczenia. Pacjent powinien mieć również wykonane badania laboratoryjne CRP, NTproBNP, a także RTG klatki piersiowej. Wyniki powyższych badań powinny zostać dostarczone do Pracowni Immunologii Transfuzjologicznej i za jej pośrednictwem przekazane do RCKiK. Oddział zabezpiecza pojemnik z resztkami poprzetoczeniowymi wraz z zestawem do przetoczenia. Odpowiednio spakowane (mały czerwony worek), zabezpieczone i opisane resztki poprzetoczeniowe wraz z formularzem zgłoszenia powikłania poprzetoczeniowego, jak również pobranymi próbkami od pacjenta po przetoczeniu, powinny jak najszybciej trafić do Pracowni Immunologii Transfuzjologicznej (4,12).

Pracownia Immunologii Transfuzjologicznej powiadamia RCKiK. Do zadań Pracowni należy również kontrola dokumentacji i ponowne wykonanie badania grupy krwi biorcy i krwi dawcy oraz powtórzenie próby zgodności. Informację o wynikach tych badań należy przekazać lekarzowi odpowiedzialnemu za transfuzję oraz Pracowni Konsultacyjnej w RCKiK. Do zadań Pracowni Immunologii Transfuzjologicznej należy zabezpieczenie próbki krwi od pacjenta z przed przetoczenia, z której wykonywana była próba zgodności, wraz z segmentami drenów które były przetaczane. Do RCKiK należy także przesłać wszystkie pojemniki z resztkami przetaczanej krwi lub jej składników, odpowiednio zabezpieczone do 72 godzin z przed transfuzji (4,12,21).

W przypadku, gdy objawy niepożądanej reakcji lub stwierdzenie niepożądanego zdarzenia nastąpią po zakończeniu przetaczania, należy również powiadomić lekarza odpowiedzialnego za przetoczenie, a dalsze postępowanie jest takie samo jak w powyższym przypadku. W sytuacji wystąpienia poważnych niepożądanych zdarzeń i poważnych niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych, zagrażających życiu pacjenta, kierownik RCKiK lub upoważniony przez niego lekarz niezwłocznie przeprowadza kontrolę w podmiocie leczniczym. Kontrola przeprowadzana jest oddziale, w którym dokonano przetoczenia, w banku krwi i w pracowni immunologii transfuzjologicznej (4).

Podsumowanie

Niepożądane reakcje poprzetoczeniowe należą do rzadko występujących, niekorzystnych dla zdrowia pacjenta następstw leczenia składnikami krwi. Ich przebieg oraz nasilenie uzależnione jest od wielu czynników. W celu uzyskania maksymalnych korzyści dla zdrowia pacjenta wynikających z transfuzji krwi lub jej składników, niezbędne jest prawidłowe stosowanie składników krwi, przestrzeganie zaleceń związanych z leczeniem krwią i jej składnikami oraz posiadanie aktualnej wiedzy dotyczącej występowania oraz przebiegu niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych. Przed każdą decyzją dotyczącą przetoczenia krwi lub jej składników lekarz powinien rozważyć możliwość leczenia alternatywnego.

Piśmiennictwo:

1. Fabijańska-Mitek J. Bochenek-Jantczak D, Grajewska A., Badania immunohematologiczne w transfuzjologii- kompendium
2. Antosik A., Żbikowska H. M., Koncentraty krwinek czerwonych w transfuzjologii. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2014; 1: 13-23.
3. Mintz P.D., Ocena jakości i udoskonalanie zasad. W: Leczenie krwią. Zasady postępowania klinicznego. Mintz PD (red.). Sekcja Transfuzjologiczna Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów, Warszawa 2001; 505-519.
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16.10.20147 w spawie leczenia krwią i jej składnikami w podmiotach leczniczych wykonujących działalność lecznicza w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne (Dz.U.z 2017 r. poz2051 zpóżn.zm)
5. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 6.03.2019 w sprawie dobrej praktyki pobierania krwi i jej składników, badania preparatyki, przechowywania, wydawania dla jednostek organizacyjnych publicznej służby krwi. ( Dz.U. z 2019 r. poz.25).
6. Klimczyk A., Zasady przetaczania krwi i preparatów z niej otrzymywanych. W: leczenie krwią. Niechwiatowicz-Czapka T, Klimczyk A. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011
7. Solnica B, Szwajkowska E, Paluch P. Anyszek T., Podstawy serologii grup krwi Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
8. Davenport R.D.: Hemolytic Transfusion Reactions. W: Popovsky M.A. (red.): Transfusion Reactions. AABB Press, Bethesda 2007.
9. Ambruso D.R.: Acute hemolytic transfusion reactions. W: Hillyer C.D., Silberstein L.E., Ness P.M., Anderson K.C.: Blood Banking and Transfusion Medicine-Basic Principles and Practice. Churchill Livingstone, Philadelphia 2003
10. Michalewska B.: Hemolityczne powikłania poprzetoczeniowe. W: Fabijańska-Mitek J. (red.): Immunologia krwinek czerwonych. Niedokrwistości immunohemolityczne. OINPHARMA, Warszawa 2008; 65. 11.
11. Pod red. Brojer E., Maślanka K., Aktualne zagadnienia z transfuzjologii medycznej, Niehemolityczne powikłania poprzetoczeniowe, charakterystyka kliniczna i diagnostyka, Wydawnictwo Medical Update, Józefów 2016, 55-67.
12. Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach leczniczych, Niepożądane reakcje i zdarzenia po przetoczeniu składników krwi, PZWL Wydawnictwo Lekarskie Warszawa 2020, 199-232.
13. Bux J., Sachs U.J.: The pathogenesis of transfusion related acute lung injury (TRALI). Br J Haematol 2007; 136: 788.
14. Bux J., Sachs U.J.: Pulmonary transfusion reactions. Transfus Med Hemother 2008; 35: 337–345.
15. McFarland J.G.: Posttransfusion Purpura. W: Popovsky M.A. (red.): Transfusion Reactions. AABB Press, Bethesda 2007.
16. Rühl H., Bein G., Sachs U.J.: Transfusion – associated graft–versus–host disease. Transfus Med Rev 2009; 23: 62.
17. Agus Z.S.: Clinical manifestations of hypocalcemia. W: Rose B.D. (red.): Up To Date. Waltham 2007.
18. Angelucci E., Brittenham G.M., Mc Laren C.E. i wsp.: Hepatic iron concentration and total body iron stores in thalassemia major. NEJM 2000; 343: 327.
19. Murthy B. V.: Hyperkalaemia and rapid blood transfusion. Anesthesia 2000; 55: 398.
20. Park Y. A., Brecher M. E.: Bacterial contamination of blood components. W: Simon T. L., Snyder E.L., Solheim B.G. i wsp. (red.): Rossi’s Principles of Transfusion Medicine. AABB Press, Blackwell Publishing 2009.
21. Bochenek-Jantczak D,, Szczudło K., Pracownia immunologii transfuzjologicznej – organizacja i zasady wykonywania badań.

Artykuł opracowały: mgr Beata Dziadkiewicz-Nowak, mgr Magdalena Brocka-Koch, mgr Marta Strączyńska

Pracownia Immunologii Transfuzjologicznej i Bank Krwi Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II, ul. Czapliniecka 123, 97-400 Bełchatów

Czytaj też: Rola ferrytyny w magazynowaniu żelaza