Trwają badania nad szczepionkami przeciwnowotworowymi – również w Polsce

Szczepionki terapeutyczne na raka jeszcze nie spełniły oczekiwań pod względem swojej skuteczności, ale badania nad nimi wciąż trwają – oceniają eksperci. Obecnie prowadzi się badania nad szczepionkami przeciwnowotworowymi również w Polsce.

Specjaliści mówili o tym na siódmej debacie eksperckiej Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, która odbyła się w ramach cyklu „Ufajmy nauce” 29 listopada br.

Prof. Maciej Żylicz biochemik, biolog molekularny, prezes Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej przypomniał, że prace nad szczepionkami przeciwnowotworowymi trwają od dziesiątków lat. Jak wyjaśnił, nie chodzi o szczepionki profilaktyczne przeciw wirusom HPV czy HBV, przyczyniającym się do rozwoju nowotworów, ale o szczepionki terapeutyczne, które mają sprawić, że nasz własny układ immunologiczny rozpozna nowotwór jako coś obcego i zaatakuje go.

Prof. Żylicz zaznaczył, że początkowo szukano takich zmian (mutacji) w genach komórek nowotworowych, które odróżniałyby je od komórek zdrowych. – Szukano takich zmian w genach, które byłyby typowe dla wszystkich nowotworów. Okazało się jednak, że nowotwory bardzo się od siebie różnią (…) więc znalezienie szczepionki, która działałaby na wszystkie typy nowotworów jest praktycznie niemożliwe – tłumaczył specjalista.

Obecnie wiadomo, że terapeutyczna szczepionka przeciwnowotworowa powinna być bardziej spersonalizowana – nie tylko ze względu na typ nowotworu, ale i na pacjenta z danym nowotworem.

Jedną z obiecujących opcji szczepionek przeciwnowotworowych są szczepionki oparte o technologię mRNA, wykorzystaną do stworzenia szczepionki przeciw wirusowi SARS-CoV-2, przypomniał prof. Żylicz.

– Ta technologia pierwotnie była przewidziana do walki z nowotworami, ale z punktu widzenia szczepionek mRNA nowotwór jest znacznie trudniejszym przeciwnikiem niż wirusy – powiedział prof. Jacek Jemielity z Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Jak wyjaśnili specjaliści, aby stworzyć szczepionkę mRNA sekwencjonuje się DNA komórek nowotworowych oraz zdrowych danego pacjenta i szuka się tych elementów, które najbardziej odróżniają te komórki od siebie. – W ten sposób wybiera się około 20 odmiennych genów, a następnie przepisuje się tę informację genetyczną na mRNA i wstrzykuje się je pacjentowi – tłumaczył prof. Żylicz.

W komórkach, na bazie mRNA powstają fragmenty białek (peptydy), a komórki odporności uczą się je rozpoznawać jako obce antygeny, po to, by następnie mogły rozpoznawać i atakować komórki nowotworu.

Prof. Jemielity ocenił, że mRNA może być bardzo skuteczne, dlatego, że w jednej jego nici można zakodować kilkanaście albo kilkadziesiąt antygenów. – Te fragmenty nie muszą być długie, a dodatkowo mogą występować w kilku wariantach na wypadek dodatkowych mutacji – tłumaczył.

Prof. Jacek Jassem podkreślił, że szczepionki mRNA są dobrze tolerowane, łatwo ulegają degradacji, nie integrują się z genomem gospodarza i nie są zakaźne. – Ponadto, pobudzają zarówno odporność humoralana, jak i komórkową, są dosyć łatwe w produkcji, a ich produkcja jest niedroga – wymieniał.

Jak przypomniał prof. Żylicz, obecnie toczą się też badania nad peptydowymi szczepionkami przeciwnowotworowymi – zamiast wprowadzać do komórek mRNA, w którym zapisany jest przepis na peptydy, wprowadza się same peptydy charakterystyczne dla komórek nowotworowych. Mają one być następnie rozpoznawane przez komórki odporności jako obce, a dzięki temu komórki nowotworu będą atakowane i niszczone.

Prof. Krzysztof Giannopoulos, hematolog, kierownik Zakładu Hematoonkologii Doświadczalnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, który pracował w Niemczech nad szczepionkami peptydowymi na jeden z rodzajów białaczek, podkreślił, że podaje się najbardziej immunogenną część białka (najbardziej immunogenny peptyd), która ma pobudzać odpowiedź limfocytów cytotoksycznych, niszczących komórki nowotworu.

– W nowotworach, gdzie – wydaje się – ten mechanizm przetwarzania antygenów jest upośledzony możliwa była pewna przewaga szczepionek peptydowych – ocenił prof. Giannopoulos.

Czytaj też: Nowe metody leczenia raka płuca. Wydłuża się czas przeżywalności pacjentów