Oddział Intensywnej Terapii – inwestycja zaawansowana technologicznie

OIT należy do najdroższych oddziałów w szpitalu, zarówno pod względem nakładów niezbędnych do jego utworzenia, jak również w bieżącym funkcjonowaniu. Z tego względu niezbędne są: optymalne zaplanowanie jego układu, infrastruktury, dobór aparatury wykorzystującej możliwości współczesnej technologii oraz stworzenie optymalnego środowiska pracy dla personelu.

Oddział Intensywnej Terapii (OIT) cechuje się profilem działalności medycznej różniącym się od zwykłych oddziałów szpitalnych, które ukierunkowane są na leczenie stabilnych pacjentów o względnie jednorodnym profilu medycznym. Zadaniem OIT jest specjalistyczne, multidyscyplinarne leczenie niestabilnych pacjentów znajdujących się w stanie zagrożenia życia. Pacjenci OIT prezentują różnorodne spektrum problemów medycznych i na ogół wymagają leczenia niewydolności więcej niż jednego układu lub narządu. Wyróżnikami OIT są następujące aspekty funkcjonowania:

• postępowanie terapeutyczne prowadzone w oparciu o wykorzystanie specjalistycznej aparatury, niezbędnej dla wsparcia niewydolnych układów/narządów pacjenta oraz szczegółowego monitorowania wielu parametrów fizjologicznych organizmu,
• gotowość do przeprowadzenia szybkiej diagnostyki, wdrożenia inwazyjnych technik podtrzymywania funkcji organów i układów oraz przeprowadzania nagłych procedur terapeutycznych,
• gromadzenie, przetwarzanie i analiza rozmaitych rodzajów danych medycznych w celu podejmowania na ich podstawie niezbędnych decyzji terapeutycznych.

Poza bezpośrednim postępowaniem terapeutycznym ukierunkowanym na przyczynę ciężkiego stanu pacjenta dodatkowymi wyzwaniami związanymi z leczeniem w OIT są:

• zapewnienie leczonym tam pacjentom możliwie skutecznej ochrony przed zakażeniami wewnątrzszpitalnymi, na które mogą być szczególnie podatni z uwagi na zaburzenia odporności często towarzyszące niewydolności wielonarządowej,
• kontrola na potencjalnym rozprzestrzenianiem się wysokoopornych patogenów w obrębie oddziału i szpitala,
• zapewnienie intymności pacjentom podczas prowadzonych, często inwazyjnych, działań terapeutycznych i procedur pielęgnacyjnych,
• umożliwienie kontaktu rodzinom ze swoimi bliskimi leczonymi w OIT.

Dlatego usytuowanie, układ przestrzenny, komunikacyjny, dobór sprzętu i organizacja pracy muszą być podporządkowane powyższej specyfice funkcjonowania oddziału intensywnej terapii.

Lokalizacja i otoczenie OIT

Wybór lokalizacji dla OIT jest pierwszym ważnym czynnikiem warunkującym efektywną realizację stojących przed nim zadań. OIT powinien być łatwo dostępny z innych części szpitala, zwłaszcza z izby przyjęć/szpitalnego oddziału ratunkowego i bloku operacyjnego. W celu przeprowadzania diagnostyki pacjentów OIT niezbędna jest łatwa, najlepiej bezpośrednia komunikacja z pracowniami diagnostycznymi. Z tych względów OIT wymaga dostępu do szlaków komunikacji poziomej i pionowej. W tym drugim przypadku wąskim gardłem w praktyce bywa zbyt mała liczba wind dla transportu pacjentów bądź współdzielenie wind medycznych z ruchem pieszym lub towarowym w szpitalu. Poza zbyt małą liczbą wind problemem może być ich wielkość. Wewnętrzny wymiar windy wykorzystywanej do transportu pacjentów OIT musi umożliwiać swobodne zmieszczenie łóżka intensywnej terapii wraz ze sprzętem medycznym oraz personelu towarzyszącego pacjentowi. Dostępność komunikacyjna OIT nie może jednak oznaczać ulokowania OIT na szpitalnych szlakach komunikacyjnych. Taki układ sprzyja nadużywaniu możliwości przejścia „na skróty” przez OIT przez personel szpitala lub przewożeniu tędy pacjentów/towarów do innych części szpitala. Biorąc pod uwagę, że OIT jest środowiskiem zasiedlonym przez wysokooporne szczepy bakterii, każda nieuzasadniona obecność w obrębie OIT zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania zakażeń w szpitalu (1). Z tych względów zaleca się, aby OIT miał jedno wejście, a dostęp do niego wymagał autoryzacji przez personel oddziału. Alternatywą są systemy kontroli dostępu z odpowiednio ustawionymi prawami dostępu.

Układ przestrzenny

Układ OIT w dużym stopniu wpływa na łatwość lub wręcz możliwość przeprowadzenia określonych procedur medycznych. Dlatego OIT musi zapewnić optymalne warunki dla prowadzenia działań medycznych, ułatwić efektywne wykorzystanie zasobów sprzętowych zgromadzonych w oddziale, minimalizować zagrożenia związane z prowadzonym postępowaniem oraz stanowić przyjazne otoczenia dla pacjenta oraz komfortowe środowisko pracy personelu. Należy pamiętać, że leczenie pacjenta w OIT jest wielowymiarowym procesem terapeutycznym, a wyposażenie w odpowiedni sprzęt jest istotnym, chociaż nie zawsze decydującym, elementem postępowania. Ostateczny sukces leczenia, zdefiniowany jako możliwość utrzymania przy życiu pacjenta do czasu powrotu autonomicznej funkcji organizmu, zależy w równym stopniu od medycznej warstwy postępowania (adekwatne decyzje medyczne, dostępność sprzętu, leków i innych zasobów medycznych), co zaangażowania personelu (motywacja, warunki pracy, właściwa organizacja pracy) oraz włączenia bliskich pacjenta w proces terapeutyczny (wsparcie psychiczne i emocjonalne dla pacjenta dzięki obecność bliskich) (2, 3).

Architektura, układ przestrzenny, infrastruktura oddziału i dobór wyposażenia przekładają się na wyniki leczenia (4, 5). Optymalnym momentem dla uwzględnienia szczególnych potrzeb przestrzennych OIT jest etap planowania budowy lub generalnego remontu oddziału. Błędy popełnione na tym etapie będące skutkiem nieznajomości specyfiki OIT, braku doświadczenia bądź wyobraźni są niezwykle trudne i wielokrotnie droższe do skorygowania w działającym OIT.

Możliwość spełnienia zadań stojących przed OIT wymaga wygospodarowania odpowiednio dużej powierzchni i rozplanowania niezbędnych stref oddziału. Współczesny OIT składa się z czterech głównych stref:

• strefy pacjenta,
• strefy zaplecza klinicznego,
• strefy personelu,
• strefy rodziny.

Strefa pacjenta

Obejmuje obszar bezpośrednio związany z prowadzonym postępowaniem medycznym, w jej skład wchodzą stanowiska pacjentów oraz ich otoczenie. Powierzchnia stanowiska pacjenta determinuje możliwości prowadzenia działań terapeutycznych i wpływa na ryzyko powikłań. Polskie przepisy określają minimalną powierzchnię stanowiska intensywnej terapii na 16 m² w sali wielostanowiskowej lub 18 m² w sali jednostanowiskowej (6). W praktyce spełnienie jedynie tych minimalnych wymogów skutkuje zbyt małą powierzchnią strefy pacjenta. Powierzchnia stanowiska intensywnej terapii powinna wynosić 20-25 m². Przyjmuje się, że całkowita powierzchnia OIT powinna stanowić trzykrotność strefy medycznej (7, 8). Jako optymalną liczbę stanowisk w OIT przyjmuje się 6-12 stanowisk. Jeżeli liczba stanowisk przekracza 12, zalecane jest podzielenie OIT na osobne części o mniejszej liczbie stanowisk. Zbyt duża liczba stanowisk utrudnia lub uniemożliwia efektywny nadzór nad pacjentami przez personel i reagowanie na to, co się dzieje w oddalonych częściach oddziału (9, 10).

Strefa pacjenta może być zorganizowana według jednego z następujących modeli:

• otwarta sala wielostanowiskowa,
• sala podzielona na boksy, zazwyczaj dwustanowiskowe,
• sale jednostanowiskowe,
• kombinacja powyższych.

Sale wielostanowiskowe pozwalają na umieszczenie większej liczby stanowisk na mniejszej powierzchni, przez co takie rozwiązanie jest chętnie wybierane ze względów ekonomicznych. Układ opierający się na wydzieleniu mniejszych boksów w obrębie sali wielostanowiskowej niesie korzyści natury epidemiologicznej. Mniejsze, oddzielone obszary ułatwiają efektywną kontrolę zakażeń poprzez zmniejszenie ryzyka bezpośredniego przeniesienia materiału biologicznego pomiędzy stanowiskami, pozwalają na odizolowanie pacjentów z niebezpiecznymi patogenami (5). Mniejsze podjednostki łatwiej i częściej można poddać procedurze czyszczenia i dezynfekcji. W przypadku sal wielostanowiskowych w tym celu konieczne jest opróżnienie z pacjentów całej sali, co w praktyce rzadko jest możliwe. Mniejsze sale zapewniają większą intymność pacjentom oraz ich mniejszą ekspozycję na aktywność personelu niewynikającą ze względów medycznych. Dodatkową zaletą jest ograniczenie dźwięków dochodzących z innych stanowisk, co poprawia komfort pacjentów i personelu. Kompromisowym rozwiązaniem pomiędzy korzyściami medycznymi a ekonomicznymi może być podzielenie wielostanowiskowej sali przesuwanymi ściankami, umożliwiającymi oddzielenie części sali w sytuacjach tego wymagających, a przez to możliwość elastycznego decydowania o układzie oddziału.

Niezależnie od przestrzennego układu oddziału konieczne jest zapewnienie możliwości bezpośredniej obserwacji pacjentów przez personel pielęgniarski. Sala wielostanowiskowa pozwala na umiejscowienie pojedynczego stanowiska nadzoru w centralnym punkcie. Sale jednostanowiskowe/boksy wymagają oddzielnych stanowisk nadzoru. Niezależnie od układu OIT celowe jest wyposażenie oddziału w system monitoringu wideo stanowisk pacjentów. Prostym i skutecznym rozwiązaniem jest wykorzystanie do tego kamer wpiętych do sieci informatycznej, co daje możliwość podglądu obrazu przy wykorzystaniu terminali dostępu do danych.

Centralnym punktem stanowiska pacjenta umożliwiającym prowadzenie intensywnej terapii jest wielofunkcyjne łóżko (ryc. 1). Współczesnym standardem są sterowane elektrycznie łóżka wyposażone w materace przeciwodleżynowe. Poza typowymi cechami takiego łóżka (przezierność dla RTG, podnoszenie/opuszczanie, niezależne sterowanie poszczególnymi segmentami) łóżko musi mieć możliwość pochylania, w tym również na boki (ważne dla rutynowych zabiegów pielęgnacyjnych i profilaktyki odleżyn, leczenia wentylacyjnego, drenażu ułożeniowego) oraz być wyposażone w wagę z opcją pamięci pomiarów (najbardziej efektywny sposób monitorowania leczenia płynowego/stanu nawodnienia).

Łóżko intensywnej terapii powinno być otoczone obszarem wolnej podłogi, niezajętej przez szafki, zabudowę itp. Strefa ta jest konieczna dla swobodnego dostępu do pacjenta przez personel lub odwiedzających, pozwala na wprowadzenie dodatkowego sprzętu (RTG, USG, urządzenia do terapii pozaustrojowych) oraz warunkuje efektywną izolację mikrobiologiczną sąsiadujących stanowisk. Należy pamiętać, że obszar skolonizowany patogenami chorobotwórczymi obejmuje nie tylko łóżko pacjenta, ale również przynależne do stanowiska monitory i urządzenia medyczne wraz z okablowaniem, pompy infuzyjne i układy drenów itp. Kontakt personelu z tymi elementami wyposażenia należy traktować z punktu widzenia możliwości przenoszenia zakażeń wewnątrzszpitalnych tak samo jak kontakt bezpośrednio z pacjentem. Kontakt osoby z personelu pracującej przy jednym stanowisku z urządzeniem medycznym znajdującym się przy sąsiadującym stanowisku oznacza naruszenie zasad izolacji kontaktowej (1). Wolna przestrzeń wokół łóżka powinna wynosić ok. 1,2 m od strony głowy i nóg pacjenta, 1,8 m po bokach (9). Do tego wymiaru nie dolicza się przestrzeni dedykowanej rodzinie i personelowi.

Czytaj też: Przychodnie wielospecjalistyczne