Nużyca – pasożytnicza choroba skóry, o której zapominamy

Sposób inwazji oraz patogeneza

Dokładny patomechanizm powstania nużycy nie jest dobrze poznany. Oprócz obecności licznych okazów nużeńca, które bytując w skórze i odżywiają się, powodując uszkodzenie skóry właściwej oraz aktywację reakcji zapalnej, na rozwój demodekozy składa się również wiele innych czynników. Wśród nich należy wymienić między innymi: osłabioną odporność, zwiększoną apoptozę limfocytów, zwiększoną liczbę komórek NK, wzrost IgM, spadek liczby limfocytów T, nadwrażliwość na roztocza, obecność Ag bakterii Bacillus oleronius (6).

Demodex spp. odżywiając się komórkami naskórka powodują uszkodzenie ciągłości skóry, dzięki czemu mogą swobodnie wnikać do głębszych warstw skóry, a w konsekwencji stymulować receptory Toll-like (TRL). Po nacięciu komórek wytwarzają i wydzielają do otoczenia enzymy lityczne, które wstępnie przeprowadzają proces trawienia, w wyniku czego powstają rozpuszczone składniki pokarmowe, które z kolei są zasysane do przewodu pokarmowego pasożyta. W taki właśnie sposób roztocz ten odżywia się. W przewodzie pokarmowym nużeńca bytuje bakteria Bacillus oleronius, która w wyniku przemiany materii wraz z odchodami wydalana jest do najbliższego otoczenia, stymulując kaskadę reakcji zapalnych gospodarza (7). W wyniku obecności licznych okazów nużeńca w skórze dochodzi do aktywacji komórek nabłonkowych żywiciela; następnie obserwuje się ich hiperplazję i hipertrofię. Zajęte przez nużeńce mieszki włosowe są znacznie rozdęte, a wokół nich można zaobserwować gromadzące się melanocyty (8). Występuje zwiększona zdolność limfocytów do apoptozy, w wyniku czego obserwuje się ich znaczny spadek, a w szczególności populacji limfocytów T, przy jednoczesnym podniesionym poziomie przeciwciał IgM (6). Poruszanie się nużeńców powoduje pojawienie się mikrootarć, w efekcie czego rozwija się odczynowa hiperkeratynoza. Wokół zainfestowanych mieszków włosowych tworzą się zmiany ziarniniakopodobne indukowane przez powłokę pasożyta, będące konsekwencją odpowiedzi organizmu gospodarza na nużeńca jako na ciało obce. W przypadku zajęcia przez Demodex spp. mieszków włosowych rzęs, dochodzi do licznego wypadania ich, ze względu na hiperplazję nabłonka podstawy rzęs. Może dojść również do zaczopowania kanalików służących do wyprowadzania wydzieliny produkowanej przez gruczoły łojowe, w wyniku czego wzmaga się rozdęcie torebki rzęsy (1). Demodex brevis rozmnażający się we wnętrzu gruczołów Meiboma, często powoduje mechaniczne zablokowanie oraz ich dysfunkcję w postaci zahamowania produkcji frakcji lipidowej. Zaistniałe nieprawidłowości przyczyniają się do wystąpienia uciążliwego dla pacjenta zespołu suchego oka. Długotrwała inwazja nużeńca z jednoczesnym aktywowaniem niekorzystnych procesów mogą doprowadzić do owrzodzenia rogówki, zmętnienia jej, pojawienia się znaczących ubytków w nabłonku rogówki, a w konsekwencji nawet do trwałej utraty wzroku (9).

Wystąpienie objawów nużycy najczęściej związane jest z obniżoną odpornością, która jest nieodłącznym towarzyszem procesu starzenia się organizmu, jak również toczących się w nim innych procesów chorobowych. Nasilenie symptomów demodekozy obserwuje się w okresie wiosennym, co wiąże się ze zwiększoną aktywnością nużeńców, natomiast w okresie zimowym ta aktywność zdecydowanie maleje co również przekłada się na załagodzenie objawów (5).

Demodekozę można podzielić na pierwotną oraz wtórną:

Pierwotna – wywołana przez Demodex folliculorum. Na zdrowej i wcześniej niezmienionej skórze pojawia się rumień oraz wysypka, powodująca nieprzyjemne swędzenie skóry. Zmiany te mogą zająć 8-15% powierzchni twarzy. W przypadku blisko 50% pacjentów zaobserwowano sezonowe zaostrzenia objawów.

Wtórna – do której wystąpienia przyczynia się Demodex brevis. Charakterystyczne dla niej jest wystąpienie grudkowo-krostkowych zmian, które układają się w sposób symetryczny na uprzednio już zmienionej skórze. Demodekoza wtórna może objąć nawet 30-40% powierzchni skóry twarzy (10).

Biorąc pod uwagę umiejscowienie zmian należy wyróżnić dwie postacie demodekozy: skórną oraz oczną.

Skórna – wywołana przez Demodex foliculorum. Obserwuje się przebarwienia skóry w kolorze białobrunatnym, mocno przesuszoną skórę, złuszczający naskórek oraz pojawiają się wykwity o charakterze grudkowo-krostkowo-rumieniowym. Wokół mieszków włosowych obserwuje się stany zapalne. Może wystąpić łojotokowe zapalenie skóry, egzema, czerwone plamy, wyprysk kontaktowy oraz świąt. W przypadku zajęcia przez nużeńca gruczołów łojowych może dojść do wystąpienia ropni skórnych lub zaskórniaków (11).

Oczna – zmiany umiejscowione są w okolicy oczu, obejmują narząd wzroku oraz powieki. Charakterystycznymi objawami towarzyszącymi demodekozie ocznej jest zespół suchego oka, który szczególnie nasila się w godzinach porannych. W tym przypadku obserwuje się również pieczenie oczu, świąd, podrażnienie oraz zaczerwienienie spojówek, łzawienie oczu, nadwrażliwość na światło oraz zanieczyszczenia powietrza (1,2). W przypadku zaczopowania gruczołów Maiboma obserwuje się występowanie nawracających jęczmieni czy gradówek. Wielokrotnie towarzyszy temu zgrubienie brzegów powiek oraz wypadanie rzęs. W sytuacji wieloletniej inwazji nużeńca wraz współtowarzyszącym jej reakcjom organizmu może dojść do podwijania rzęs, owrzodzenia rogówki, zmętnienia jej, pojawienia się guzowatych blizn rogówki doprowadzających do utraty wzroku (12).

Sposób transmisji

Do rozprzestrzeniania się nużeńców w populacji ludzkiej dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą zainfekowaną lub poprzez pył czy kurz, który może zawierać jaja pasożyta. Do warunków sprzyjających szerzeniu się inwazji można zaliczyć:

– stosowanie wspólnych kosmetyków takich jak pudry, podkłady, kremy, tusze do rzęs czy ich testery powszechnie dostępne w drogeriach i stosowane przez wiele osób;

– korzystanie ze wspólnych ręczników, ubrań, koców, pościeli czy śpiworów, w których mogą znajdować się jaja odporne na niesprzyjające warunki środowiskowe;

– przebywanie w bliskim otoczeniu osób starszych; do grupy szczególnie narażonej zaliczyć można personel oraz mieszkańców domów pomocy społecznej czy domów spokojnej starości;

– pracę przy mikroskopie, z którego korzysta wiele osób, należy tutaj wymienić pracowników laboratorium oraz studentów uczelni medycznych;

– karmienie piersią, w wyniku bezpośredniego kontaktu noworodek może nabyć nużeńca z okolic sutka mamy.

Diagnostyka nużycy

Pomimo, iż diagnostyka nużycy jest stosunkowo prosta, nie wymaga posiadania specjalistycznego i drogiego sprzętu laboratoryjnego, wciąż boryka się z nieprawidłowym diagnozowaniem. Wielokrotnie jej objawy kwalifikowane są do reakcji alergicznych, infekcji bakteryjnych czy wirusowych, w wyniku czego pacjent zostaje źle zdiagnozowany, wprowadza się nieefektywne leczenie. Konsekwencją tego jest wydłużenie w czasie uzyskania efektu terapeutycznego, co wpływa na niekorzyść pacjenta.