Światowy Dzień Zapalenia Płuc – śmiertelne zagrożenie towarzyszące pandemii

12 listopada od wielu lat obchodzony jest Światowy Dzień Zapalenia Płuc. W tym roku odbędzie się on w czasie globalnej pandemii COVID-19 – choroby, która w wielu przypadkach także prowadzi do ciężkiego, a nawet śmiertelnego w skutkach zapalenia płuc.

W 2019 roku, kiedy nie znaliśmy jeszcze SARS-CoV-2, z powodu zapalenia płuc zmarło na świecie ok. 2,5 miliona osób, w tym ponad 670 tys. dzieci¹. Za sprawą COVID-19 w tym roku liczby te ulegną co najmniej podwojeniu. Oznacza to, że żadna inna infekcja nie jest obecnie aż tak śmiertelna. Cały świat czeka więc na szczepionkę przeciwko koronawirusowi, nie wolno jednak zapominać o milionach ofiar innych wirusów czy bakterii, przed którymi potrafimy się już chronić. Zapalenie płuc mogą bowiem wywołać również pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), może ono być powikłaniem grypy, krztuśca, infekcji RSV (Respiratory syncytial virus) czy Hib (Haemophilus influenzae typu b) – są to drobnoustroje, które dzięki szczepieniom możemy pokonać. Dlatego międzynarodowa organizacja „Stop Pneumonia” z okazji tegorocznego Światowego Dnia Zapalenia Płuc zaapelowała do rządów i światowej społeczności, aby globalne wysiłki na rzecz opanowania pandemii COVID-19 w dalszej perspektywie przyczyniły się także do ograniczenia pozostałych przyczyn zakażeń układu oddechowego i zgonów z ich powodu, zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych².

Tragiczne liczby

Zapalenie płuc jest przyczyną 15% wszystkich zgonów dzieci poniżej 5 roku życia na świecie. W 2017 z tego powodu zmarło wg WHO – Światowej Organizacji Zdrowia 808 694 dzieci. Liczbę ofiar zapalenia płuc w Unii Europejskiej szacuje się średnio na ok. 120 tysięcy rocznie, w tym ok. 12 tysięcy w Polsce³. Według danych Eurostatu w 2016 r. na zapalenie płuc zmarło w Unii Europejskiej 131 450 osób. Wśród regionów o najwyższych w UE wskaźnikach śmiertelności z powodu zapalenia płuc w latach 2014–2016 Eurostat wymienia m.in. województwa mazowieckie, pomorskie i łódzkie (63–71 zgonów na 100 tys. mieszkańców, przy średniej w EU ok. 60 na 100 tys.⁴)

Zachorowania na zapalenie płuc nie są w większości rejestrowane, nie ma bowiem obowiązku ich ewidencjonowania. Dane opierają się więc na liczbie hospitalizacji, której wymaga jedynie ok. 20–50% chorych⁵.

Zapalenie płuc może być następstwem m.in. infekcji pneumokokowej. Roczną liczbę takich przypadków szacuje się w Polsce na ok. 60 tysięcy⁶. Zapalenie płuc jest też częstym powikłaniem grypy. Tylko w dniach 16–22 stycznia 2020 r., kiedy epidemia grypy sezonowej w Polsce miała stosunkowo łagodny przebieg, jej powikłania ze strony układu oddechowego, czyli głównie zapalenie płuc, skutkowały hospitalizacją ponad 550 osób⁷. W skali całego sezonu grypowego liczba pacjentów z pogrypowym zapaleniem płuc sięga w Polsce wielu tysięcy osób.

Czym jest zapalenie płuc?

Zapalenie płuc to forma ostrej infekcji dróg oddechowych, która atakuje płuca. W jej następstwie pęcherzyki płucne zamiast wdychanym powietrzem wypełniają się ropą i płynem, co nie tylko wywołuje ból przy każdym oddechu, ale przede wszystkim ogranicza dopływ tlenu do organizmu i w efekcie prowadzi do niedotlenienia⁸.

Typowe objawy zapalenia płuc to:

• kaszel, często z odkrztuszaniem ropnej plwociny,
• gorączka, dreszcze,
• złe samopoczucie, silne osłabienie,
• ból w klatce piersiowej,
• duszność.

U dzieci poniżej 5. roku życia stwierdza się ponadto przyspieszony, niekiedy świszczący oddech. Najciężej chore niemowlęta nie są w takim stanie jeść czy pić. Zdarzają się także przypadki utraty przytomności, hipotermii i drgawek⁹.

Podstawą diagnostyki jest badanie fizykalne, czyli osłuchanie klatki piersiowej wraz z jej opukiwaniem, na ogół pozwalające lekarzowi szybko wykryć charakterystyczne zmiany. Potwierdzeniem diagnozy jest wynik prześwietlenia pokazujący charakterystyczne zacienienia części płuc. W wynikach badań laboratoryjnych o zapaleniu płuc świadczy z kolei podwyższona liczba białych krwinek (z których w tej infekcji większość stanowią neutrofile) oraz charakterystyczne dla stanu zapalnego w organizmie wyższe stężenie białka CRP¹⁰.

W zależności od miejsca zachorowania wyróżnia się m.in. zapalenie płuc szpitalne (do infekcji dochodzi podczas hospitalizacji trwającej powyżej 48 godzin z powodu czynników związanych z pobytem w szpitalu) oraz, zdecydowanie najczęstsze, pozaszpitalne zapalenie płuc¹¹. Wśród wielu czynników zakaźnych najistotniejsze są wirusy, bakterie i grzyby.

Najczęstszą przyczyną bakteryjnych zapaleń płuc u małych dzieci są pneumokoki, czyli bakterie Streptococcus pneumoniae, groźne również dla osób w podeszłym wieku. Drugim w kolejności patogenem są bakterie Hib – Haemophilus influenzae typ b¹². Zapalenie płuc jest też groźnym powikłaniem grypy i krztuśca. Dziś do tej listy chorób prowadzących do bardzo ciężkiego zapalenia, niekiedy nawet śmiertelnego zapalenia płuc należy dopisać również COVID-19. W wyniku infekcji SARS-CoV-2 może dojść do rozwoju śródmiąższowego zapalenia płuc, z charakterystycznym objawem w postaci narastającej duszności. „Covidowe” zapalenie płuc może też prowadzić do ich nieodwracalnego włóknienia.

Czytaj także: Znaczący postęp w leczeniu raka płuc