Konflikt serologiczny w antygenach krwinek czerwonych, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu w układzie Rh, a choroba hemolityczna płodu i noworodka (CHHP/N)

Konflikt serologiczny to niezgodność antygenowa między dawcą i biorcą krwi lub między kobietą ciężarną i płodem, prowadząca do wytworzenia odporności na obcy antygen i związanych z tym powikłań, które mogą prowadzić do CHHP/N, od postaci łagodnej do ciężkiej.

W wyniku dziedziczenia płód otrzymuje cechy antygenowe zarówno od matki, jak i od ojca. Jeśli dziecko odziedziczyło antygen nieobecny na krwinkach matki, a jej organizm zacznie wytwarzać przeciwciała odpornościowe, dojdzie do realizacji konfliktu. W populacji kaukaskiej główną przyczyną rozwoju ChHPN jest immunizacja antygenem D kobiet RhD ujemnych. Do immunizacji matki może dojść, ponieważ w czasie ciąży lub porodu erytrocyty płodu przedostają się do jej krążenia. W reakcji na antygen odziedziczony od ojca, a nieobecny na krwinkach matki, układ odpornościowy matki będzie wytwarzał alloprzeciwciała klasy IgG.

ChHPN w zakresie RhD może przebiegać z różnym nasileniem. U niektórych dzieci objawy kliniczne mogą w ogóle nie wystąpić mimo dodatniego wyniku BTA. U innych może rozwijać się żółtaczka w pierwszym-drugim dniu po porodzie. W ciężkich przypadkach żółtaczka rozwija się bardzo szybko prowadząc do uszkodzenia mózgu, jeśli nie wykona się transfuzji wymiennej.

Mechanizm powstawania i przebieg choroby hemolitycznej płodu i noworodka

Konflikt serologiczny najczęściej występuje w układzie Rh i w 85 procentach przypadków dotyczy antygenu D. Krwinki RhD dodatnie płodu przedostają się do krwiobiegu RhD ujemnej matki w okresie ciąży, w okresie okołoporodowym lub w czasie poronienia. Wtedy wytwarzają się przeciwciała anty D, które wykrywa się po kilku miesiącach. Problem pojawia się w czasie drugiej ciąży, kiedy krwinki RhD dodatnie płodu przenikają do krwiobiegu matki i wywołują wtórną odpowiedź immunologiczną prowadzącą do wytwarzania dużej ilości przeciwciał anty D klasy IgG. Wytworzone przez matkę alloprzeciwciała przenikają przez łożysko do krwiobiegu płodu, gdzie wiążą się ze swoistymi antygenami krwinek czerwonych powodując ich niszczenie.

Zespół objawów chorobowych będących następstwem tego procesu nosi nazwę choroby hemolitycznej płodu i noworodka (CHHP/N).

Choroba hemolityczna może przebiegać z różnym nasileniem.

1. Postać ciężka – ok. 10% płodów:

• masywna hemoliza,
• zahamowanie erytropoezy,
• głęboka niedokrwistość,
• niewydolność krążenia z obrzękiem, a nawet śmierć płodu.

2. Postać łagodna lub średnio ciężka, łagodna anemia – ok. 90% płodów.

Na uogólniony obrzęk płodu składają się:

– płyn w jamie opłucnowej;
– obrzęk tkanki podskórnej w okolicach karku (wątroba płodu nie produkuje odpowiedniej ilości białek co prowadzi do przechodzenia płynu z naczyń do tkanek);
– charakterystyczny obraz USG.

Po porodzie widoczna jest bladość płodu i łożyska.

Na postać CHHP/N mają wpływ następujące czynniki:

– podklasy przeciwciał odpornościowych IgG1 i IgG3 – aktywność, miano, awidność;
– gęstość i struktura antygenu na krwince czerwonej płodu, oraz na komórkach prekursorowych;
– dojrzałość (ekspresja) antygenu u płodu;
– swoistość przeciwciał;
– efektywny transport przeciwciał odpornościowych IgG przez łożysko przez receptory Fc IgG;
– dojrzałość funkcjonalna śledziony płodu;
– polimorfizmy, które mogą wpływać na funkcję receptora Fc.

Choroba hemolityczna płodu i noworodka może być wywołana nie tylko antygenem D, ale również innymi antygenami z układu Rh: Cw, C, c, E, e, G, a przeciwciała mogą występować pojedynczo lub w różnych zestawieniach, np. anty-C i anty-D.

Czytaj też: Medycyna laboratoryjna – przegląd nowych regulacji ustawowych