Błędy w diagnostyce laboratoryjnej

Wynik badania laboratoryjnego stanowi podstawę rozpoznawania chorób, jest źródłem prognozowania, monitorowania leczenia, jak i różnicowania jednostek chorobowych. Badania laboratoryjne stanowią w 70% narzędzie diagnostyczne, lecznicze oraz profilaktyczne.

Medyczne laboratoria diagnostyczne dążą do ciągłego podnoszenia standardów jakości świadczonych usług. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 21. 01. 2009 r. w sprawie standardów jakości jest jednym z aktów prawnych regulujących pracę laboratoriów.

Na cały proces analityczny przypadają 3 fazy: przedanalityczna, analityczna i poanalityczna. Fazy te poddane są ścisłej kontroli, tak by uzyskany wynik był wiarygodny, tzn. zgodny ze stanem klinicznym pacjenta (1,2). W przypadku niespójności wyników badań z objawami chorobowymi pacjenta konieczne jest ustalenie przyczyn niezgodności. Błędny wynik stanowi źródło dezinformacji w procesie diagnozowania pacjentów, wydłuża ten proces i podnosi koszty leczenia. Mimo ściśle określonych procedur i systemów kontrolnych możliwe jest wystąpienie zdarzeń niepożądanych na każdym etapie procesu analitycznego, czego skutkiem jest otrzymanie fałszywych wyników, mogących wpłynąć niekorzystnie na proces diagnostyczny (5,6).

Proces przedlaboratoryjny

Proces przedlaboratoryjny rozpoczyna się już w momencie pojawienia się skierowania na badanie. Błąd przedlaboratoryjny stanowi zmianę stężenia substancji badanej na wskutek nieprzestrzegania procedur procesu przedlaboratoryjnego.

Czynniki wpływające na ten proces możemy podzielić na zależne od pacjenta, jak prawidłowe przygotowanie się do badania oraz na zależne od warunków pobrania materiału i transportu do laboratorium, aż do momentu ich wykonania. Nieprzestrzeganie procedur do wyżej wymienionych czynności sprawia, że w całym procesie badania laboratoryjnego to ta faza stanowi największy udział błędów (46-68%) i stanowi największe wyzwanie dla kadry medycznej (3,4).

Pobierając materiał biologiczny, należy pamiętać o koniecznej i starannej identyfikacji pacjenta, jak i o dobraniu odpowiednich probówek, w stosunku do zleconych badań, co powinno stanowić niezawodność etapu przedanalitycznego. Pomyłki w danych osobowych pacjenta czy przy nadawaniu numeru próbki stanowi tzn. błąd gruby.

Rekomendowaną pozycją przy pobieraniu krwi jest pozycja siedząca, jednak dopuszcza się do pobrań krwi w pozycji półleżącej. W materiale badanym pacjenta w takiej pozycji dochodzi do zmian stężenia analitów, takich jak: liczba krwinek białych i czerwonych, hematokrytu (2).

Na pobranie krwi do badań laboratoryjnych należy zgłaszać się rano, po co najmniej 12-godzinnej przerwie od ostatniego posiłku, który powinien być lekkostrawny, ponieważ zakresy referencyjne (powszechnie nazywane „normami”) są wyznaczane właśnie dla takich warunków. Niezachowanie odpowiedniej karencji pokarmowej wiąże się z zmiennością wielu parametrów. Inne anality charakteryzują się zmiennością dobową i wymagają odpowiedniego czasu pobrania materiału (np. hormony). Niedoinformowanie pacjenta o sposobie przygotowania się do badania, jak i wykonanie badań w nieodpowiednim czasie może znacząco wpływać na wartość diagnostyczną testu.

Dieta w znaczny sposób wpływa na oznaczane parametry. Przykładowo, dieta bogatotłuszczowa zwiększa stężenie trójglicerydów we krwi, powodujących charakterystyczne zmętnienie osocza, będące przeszkodą do wykonania wielu oznaczeń; dieta bogatobiałkowa wpływa na uzyskanie wyższych wartości mocznika; dieta ubogobiałkowa może prowadzić do niedoborów białkowych, charakteryzujących się niską wartością albumin, a przedłużone głodzenie prowadzi do wzrostu stężenia AST i GGTP w surowicy krwi. Z kolei wysiłek fizyczny wpływa na obniżenie poziomu trójglicerydów, cholesterolu czy glukozy, a podnosi stężenie wielu hormonów, CK, kwasu moczowego, mleczanów, żelaza, leukocytów czy OB. Alkohol znacznie wpływa na wzrost GGTP czt trójglicerydów, jak i zauważa się wzrost objętości erytrocytów = MCV. Wypicie kawy aktywuje proces lipolizy kwasów tłuszczowych, wzrost stężenia glukozy oraz niektórych hormonów. Palenie tytoniu wpływa na poziom leukocytów, hematokrytu, lipoprotein, aktywność niektórych enzymów, poziom hormonów, witamin i markerów nowotworowych (np. CEA) (4,7,8).

Czytaj też: Konflikt serologiczny w antygenach krwinek czerwonych, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu w układzie Rh, a choroba hemolityczna płodu i noworodka (CHHP/N)