Nowoczesny blok operacyjny. Część II

Artykuł jest kolejnym z serii, w której zostały zebrane propozycje zaleceń do rozważenia podczas projektowania przestrzeni bloków operacyjnych. W celu utrzymania najwyższego poziomu opieki nad pacjentem na bloku operacyjnym konieczne jest podejmowanie prawidłowych decyzji już na etapie projektowania obiektu. Należy zapewnić personelowi możliwość wykonywania działań w sposób prawidłowy i zgodny z procedurami, dbając przy tym o jego komfort.

Niniejszy artykuł jest kolejnym z serii, w której zostały zebrane propozycje zaleceń do rozważenia podczas projektowania przestrzeni bloków operacyjnych. Publikacja jest spisem uwag użytkownika i obserwatora praktyk, które są stosowane w nowoczesnym leczeniu chirurgicznym pacjentów. Artykuł powstał na bazie wieloletniego doświadczenia autora w pracy na blokach operacyjnych w różnych szpitalach i różnych krajach. Dobre wzorce z poszczególnych placówek powinny być przenoszone do innych jako standardy. Podpatrywanie rozwiązań służących poprawie ergonomii i jakości w blokach operacyjnych daje bowiem szansę na stworzenie dobrego miejsca pracy – lubianego przez zespół i zapewniającego pacjentowi wygodę i bezpieczeństwo.
Oświetlenie sali operacyjnej

W poprzedniej części artykułu (zamieszczonego w „OPM”, 4/2023) autor poruszył zagadnienia związane z sufitem sali operacyjnej. Są w nim bowiem umieszczone elementy, na które w codziennej pracy medycy nie zwracają uwagi, choć mają one istotny wpływ na ich komfort. Oświetlenie sali operacyjnej według przepisów powinno być sztuczne, z dopuszczeniem oświetlenia dziennego. Światło dzienne może mieć dobroczynny wpływ na personel, np. zmniejszając ryzyko braku poczucia upływu czasu. Naturalne światło może też zostać zastąpione przez oświetlenie typu ambilight ze zmienną temperaturą barwową o różnych porach dniach.

Podczas projektowania sali operacyjnej należy z pewnością zwrócić uwagę na możliwość wyłączenia oświetlenia sali sektorowo (podział na prawą i lewą wydaje się mało funkcjonalny). Lepszym rozwiązaniem jest opcja pozostawienia oświetlenia w okolicy ścian pomieszczenia z wydzieleniem strefy centralnej. Konieczne jest także wprowadzenie możliwości ściemniania natężenia światła – pracownicy przebywający na sali operacyjnej w pełnym oświetleniu przez osiem godzin zgłaszają zmęczenie oczu (jak po przebywaniu w pełnym słońcu). Wysokie natężenie oświetlenia bez możliwości jego regulacji nie tylko obciąża narząd wzroku, pogarszając percepcję, ale daje również niepożądany efekt oślepienia lub utraty widoczności przy włączaniu/wyłączaniu lamp podczas adaptacji oka do warunków oświetleniowych.

Autor pozostawia do dyskusji propozycję zastosowania oświetlenia ogólnego o zmiennej temperaturze barwowej dostosowanej do pory dnia nie tylko na salach operacyjnych, ale i w korytarzach bloku operacyjnego. Medycy pracujący w zamkniętej przestrzeni mogliby doświadczać naturalnej zmienności światła w ciągu dnia, co z pewnością wpłynęłoby na poprawę ich samopoczucia. Należy pamiętać, że oświetlenie ogólne poprawia istotnie komfort pracy personelu, ale nie ma bezpośredniego wpływu na pacjenta. Pracownicy bloku operacyjnego, a szczególnie pielęgniarki instrumentariuszki, spędzają większą część swojego życia w zamkniętych salach operacyjnych. Zarządzający placówkami medycznymi są odpowiedzialni za komfort ich pracy, przez co pośrednio wpływają na jakość wykonywanych obowiązków i bezpieczeństwo pacjenta.

Temperatura i jakość powietrza w sali operacyjnej

Kolejnym elementem bloku operacyjnego, który ma ogromny wpływ zarówno na pacjenta, jak i personel, jest temperatura i jakość powietrza. Na wstępie należy zrozumieć różnice w potrzebach i odczuciu komfortu cieplnego dla każdej z osób na sali operacyjnej. W pierwszej kolejności konieczne jest zapewnienie komfortu termicznego operowanemu pacjentowi. W tym celu należy uwzględnić: rodzaj operacji (metoda otwarta, laparoskopia, torakoskopia etc.), czas trwania zabiegu, samą procedurę i zastosowane leki. W większości przypadków pacjent traci ciepło, personel musi zatem dbać o ogrzewanie jego ciała i przetaczać płyny w celu zapobiegania wyziębieniu.

Jednocześnie zespół operacyjny ubrany w szczelne fartuchy, czapki, maski i rękawice odczuwa podwyższoną temperaturę jako element przeszkadzający w pracy i powodujący np. znużenie. Lampy operacyjne nad głowami operatorów i otaczające ich urządzenia stanowią dodatkowe źródła ciepła. Z kolei zespół anestezjologiczny, przebywający na sali w zwykłej bieliźnie operacyjnej (bluza z krótkim rękawkiem i spodnie), oczekuje, by z tego względu oraz w celu chronienia pacjenta przed wyziębieniem utrzymywać w pomieszczeniu optymalnie wyższą temperaturę. Ten konflikt jest trudny do pogodzenia. W celu zapewnienia wysokiego komfortu powietrze musi mieć oczywiście odpowiednią wilgotność i stosowną dla sali operacyjnej czystość. Część operatorów nie toleruje nawiewu bezpośrednio skierowanego na głowę i kark.

Priorytetem jest zapewnienie na bloku operacyjnym optymalnych warunków powietrza (temperatura, wilgotność, czystość) o każdej porze roku. W Polsce należy uwzględnić zarówno bardzo wysokie temperatury zewnętrzne panujące w lecie, jak i duże ochłodzenia w okresie zimowym; trudności powoduje też zmienny poziom wilgotności. Konieczne jest zarówno mocne dogrzewanie, jak i ochładzanie powietrza, a wszystko to z uwzględnieniem niezbędnego osuszania przed „obróbką cieplną” z następowym nawilżaniem gotowego powietrza przed podaniem go na salę operacyjną. Przygotowanie dużych mas powietrza wymaga dużych nakładów inwestycyjnych. Ten element, wraz ze sterowaniem i uzależnieniem mocy układu od liczby osób przebywających na sali, to z pewnością duże wyzwanie dla projektanta.

Metoda dostarczenia powietrza na salę operacyjną stanowi odrębną dyskusję. Należy wziąć pod uwagę różne dostępne i stosowane na świecie rozwiązania, a nie opierać się wyłącznie na przyzwyczajeniach. Powietrze o prawidłowych, wymaganych parametrach musi być dostarczane w sposób skuteczny i nieprzeszkadzający w pracy personelu oraz zapewniać bezpieczeństwo epidemiologiczne z uwzględnieniem wszystkich opisanych powyżej zmiennych. Ważnym elementem, na który warto także zwrócić uwagę, jest głośność pracy układu – jego poziom jest istotny dla zapewnienia dobrego środowiska pracy.

Czytaj też: Nowoczesny blok operacyjny