Epidemia zakażeń koronawirusem SARS-CoV-2 w Polsce – aspekty prawne

Kwarantanna oraz nadzór epidemiologiczny

Do standardowych instrumentów prawnych zapobiegania zakażeniom i chorobom zakaźnym mających obecnie szczególne znaczenie w praktyce należą: kwarantanna oraz nadzór epidemiologiczny. Pojęcia powyższe zostały zdefiniowane we wspomnianej Ustawie dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (art. 2).

Kwarantanna oznacza odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych. Miejsce kwarantanny to odrębny obiekt budowlany czasowego pobytu osób chorych lub podejrzanych o zachorowanie. Tego rodzaju izolacja może odbywać się w miejscu zamieszkania lub w innym wyznaczonym obiekcie. W praktyce oznacza ona zakaz opuszczania miejsca jej odbywania (obiektu) a także zakaz przyjmowania gości i osób z zewnątrz. Jej przestrzeganie podlega kontroli przez uprawnione organy m. in. policję.

Naruszenie kwarantanny (np. wyjście na spacer) stanowi wykroczenie i grozi za to kara pieniężna (do 30 tys. złotych). Osoby zdrowe, które pozostawały w styczności z osobami chorymi na choroby zakaźne podlegają obowiązkowej kwarantannie przez okres nie dłuższy niż 21 dni, licząc od ostatniego dnia styczności, jeżeli tak postanowią organy inspekcji sanitarnej. Obowiązkowa kwarantanna moża być stosowana wobec tej samej osoby więcej niż raz, do czasu stwierdzenia braku zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia dnia 7 marca 2020 r. w sprawie wykazu chorób powodujących powstanie obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego oraz okresu obowiązkowej kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego (Dz. U. z 2020 r., poz. 376) chorobą powodującą powstanie obowiązku kwarantanny jest m. in. ta wywołana koronawirusem SARS-CoV-2 (COVID-19). Okres obowiązkowej kwarantanny w przypadku powyższej choroby wynosi zgodnie z powyższym rozporządzeniem 14 dni.

W świetle u.z.z.z.ch.z. nadzór epidemiologiczny oznacza obserwację osoby zakażonej lub podejrzanej o zakażenie, bez ograniczenia jej swobody przemieszczania się, wykonywanie badań sanitarno-epidemiologicznych u tej osoby w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej oraz zebranie, analizę i interpretację informacji o okolicznościach i skutkach zakażenia. Jest to tzw. nadzór indywidualny. Natomiast nadzór epidemiologiczny ogólny to stałe, systematyczne gromadzenie, analizę oraz interpretację informacji o zachorowaniach lub innych procesach zachodzących w sferze zdrowia publicznego, wykorzystywane w celu zapobiegania i zwalczania zakażeń lub chorób zakaźnych.

Dla nadzoru epidemiologicznego w praktyce istotne znaczenie mają badania sanitarno-epidemiologiczne. Badanie sanitarno-epidemiologiczne to zgodnie z definicją ustawową (art. 2 pkt 1 u.z.z.z.ch.z.) badanie, w którego skład wchodzą: badanie lekarskie, badania laboratoryjne oraz dodatkowe badania i konsultacje specjalistyczne, wykonywane w ramach nadzoru epidemiologicznego w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej. Badania lekarskie u osób zobowiązanych przeprowadzają lekarze podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarze wykonujący zadania służby medycyny pracy, Natomiast badania laboratoryjne przeprowadzają akredytowane w zakresie przedmiotu badania laboratoria – przede wszystkim Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają m. in.: podejrzani o zakażenie lub chorobę zakaźną, nosiciele, ozdrowieńcy oraz osoby, które były narażone na zakażenie przez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym.

Hospitalizacja, izolacja

Z niektórymi chorobami zakaźnymi związany jest przymus ich leczenia (np. gruźlicy płuc) i/ lub hospitalizacji. Hospitalizacja oznacza ogólnie przyjęcie do szpitala celem leczenia (diagnostyki). Szpital to zakład leczniczy, w którym podmiot leczniczy wykonuje działalność leczniczą w rodzaju świadczenia szpitalne. Świadczenie szpitalne to wykonywane całą dobę kompleksowe świadczenia zdrowotne polegające na diagnozowaniu, leczeniu, pielęgnacji i rehabilitacji, które nie mogą być realizowane w ramach innych stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych lub ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. Zasadą jest, że przyjęcie do szpitala wymaga świadomej i dobrowolnej zgody pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego). Przymusowa hospitalizacja, czyli przyjęcie i pozostawienie pacjenta w szpitalu celem leczenia wbrew jego woli stanowi wyjątek od powyższej zasady i dotyczy m. in. określonych prawem chorób zakaźnych/zakażeń.

Zgodnie z art. 34 u.z.z.z.ch.z. w celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, osoby chore na chorobę zakaźną albo osoby podejrzane o zachorowanie na chorobę zakaźną mogą podlegać obowiązkowej hospitalizacji. Obowiązek hospitalizacji dotyczy konkretnych chorób zakaźnych do niedawna określonych bezpośrednio w ustawie natomiast obecnie w wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Ministra Zdrowia.

Zgodnie z wykazem zawartym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 marca 2020 r. w sprawie wykazu chorób powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji (Dz. U. z 2020 r., poz. 375) obowiązkowej hospitalizacji podlegają m. in. osoby, u których stwierdzono zachorowanie na chorobę COVID-19 lub podejrzenie zachorowania, jeżeli nie zostały przez lekarza skierowane do leczenia lub diagnostyki laboratoryjnej w kierunku wirusa SARS-CoV-2 w ramach izolacji odbywanej poza szpitalem, w tym izolacji w warunkach domowych (pierwotna wersja przepisu przewidywała izolację tylko w warunkach domowych). W rezultacie zmian przepisów, osoby, u których stwierdzono zachorowanie na chorobę wywołaną koronawirusem SARS-CoV-2 podlegają przymusowi hospitalizacji, ale także mogą być alternatywnie skierowane na leczenie – izolację w warunkach pozaszpitalnych np. domowych (zależnie od stanu zdrowia).

Izolacja oznacza odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 7 marca 2020 r. w sprawie wykazu chorób powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji, lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje chorobę zakaźną powodującą powstanie obowiązku hospitalizacji, kieruje osobę do wskazanego szpitala oraz niezwłocznie informuje jednostkę o tym fakcie (chyba że po dokonaniu oceny stanu klinicznego tej osoby kieruje ją do leczenia w ramach izolacji odbywanej w warunkach pozaszpitalnych) oraz zleca transport pacjenta do szpitala w sposób uniemożliwiający przeniesienie zakażenia na inne osoby. Ponadto lekarz niezwłocznie przekazuje informację o skierowaniu do szpitala/na izolację, państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu właściwemu dla miejsca pobytu osoby podejrzanej o zakażenie lub zachorowanie albo zakażonej lub chorej na chorobę zakaźną. Poza tym, poucza osobę chorą lub osobę sprawującą prawną pieczę nad chorą osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego o powstałym obowiązku hospitalizacji albo izolacji oraz odnotowuje ten fakt w dokumentacji medycznej pacjenta.