Dekontaminacja endoskopów

Artykuł powstał w znacznej mierze na podstawie zaleceń stowarzyszeń zawodowych ESGA-ESGENA z 2018 roku i ma na celu przedstawienie zagadnień związanych z dekontaminacją endoskopów giętkich i sztywnych, a także wskazanie różnic w postępowaniu z nimi. W artykule zamieszczono również zalecenia PTGE w sytuacji zagrożenia SARS-CoV-2.

Nazwa „endoskop” pochodzi z połączenia dwóch greckich słów: éndon, czyli wewnątrz, i skopéō, czyli patrzę. Jest to urządzenie umożliwiające oglądanie w celach diagnostycznych lub leczniczych jam oraz tych obszarów ciała, których nie można zobaczyć: przewodu słuchowego ucha zewnętrznego, gardła, tchawicy, oskrzeli, przełyku, żołądka, dwunastnicy, odbytnicy i pozostałych odcinków jelita grubego, a także pęcherza moczowego, moczowodu, a nawet wnętrza nerki.

Najogólniej endoskopy można podzielić na:

• endoskopy sztywne, na przykład laparoskop,
• endoskopy giętkie, na przykład gastroskop.

Istnieją również endoskopy, które mogą występować w obu wersjach, na przykład ureterorenoskop. Na fot. 1a, b widoczne są oba typy ureterorenoskopów – giętki i sztywny.

Innym podziałem endoskopów jest kryterium oparte na odporności sprzętu na wysoką temperaturę. Wówczas endoskopy dzielimy na:

• endoskopy termostabilne, w przypadku których czynnikami sterylizującymi są para wodna i ciśnienie,
• endoskopy termolabilne, które muszą mieć zastosowanie techniki sterylizacji niskotemperaturowej.

Dekontaminacja endoskopów jest zagadnieniem złożonym. Zależnie od przeznaczenia endoskopów mogą być one ponownie używane po procesie dezynfekcji wysokiego poziomu lub sterylizacji. Wyboru ścieżki dekontaminacji dokonuje się na podstawie klasyfikacji Spauldinga, opracowanej na początku lat 70. XX wieku. Klasyfikacja ta określa stopień zagrożenia zakażeniem, a tym samym sposób zapobiegania zakażeniom poprzez określenie sposobu dekontaminacji narzędzi i pozostałego sprzętu, zależnie od tego, czy dany wyrób ma kontakt z nieuszkodzoną skórą, błoną śluzową, czy ze sterylnymi jamami ciała. Sprzęt został podzielony na sprzęt wysokiego (krytyczny), średniego i niskiego ryzyka.

Klasyfikacja ta zaprezentowana została w tab. 1.

Odnosząc to do wyrobów medycznych używanych w zabiegach endoskopowych, jako sprzęt niskiego ryzyka uznaje się na przykład elektrody bierne do elektrochirurgii; wystarczy ten sprzęt dezynfekować preparatami zgodnymi z wewnętrznymi procedurami. Przykładem sprzętu średniego ryzyka są endoskopy giętkie używane do diagnostycznych badań GOPP i DOPP, czyli gastroskopy i kolonoskopy. W tym przypadku obowiązuje procedura dezynfekcji wysokiego poziomu, chociaż coraz częściej słyszy się opinie, że należy dążyć do tego, by wszystkie endoskopy były sterylizowane (1). Sprzętem zaliczanym do grupy wysokiego ryzyka są wszystkie akcesoria endoskopowe, na przykład: kleszczyki biopsyjne, kleszczyki do polipektomii, akcesoria używane do ERCP oraz endoskopy giętkie i sztywne mające kontakt z jamami ciała/tkankami. Przykładami endoskopów zaliczanych do grupy wysokiego ryzyka są: ureterorenoskopy sztywne i giętkie, cystoskopy, zestawy do zabiegów przezcewkowego usuwania guzów pęcherza oraz narzędzia używane w zabiegach laparoskopowych, torakoskopowych itp. (2).

Stosowanie skali Spauldinga

Jakkolwiek skala Spauldinga porządkuje sposób myślenia o sprzęcie medycznym w kontekście procesu dekontaminacji, to jednocześnie stwarza pewne problemy mające związek z wprowadzaniem nowych procedur medycznych, które nie były stosowane w czasach, kiedy klasyfikacja ta była opracowywana. Chodzi tu o sytuacje, w których sprzęt semikrytyczny jest używany w połączeniu ze sprzętem zaliczanym do kategorii sprzętu krytycznego. Tak dzieje się na przykład w sytuacji kolonoskopii, podczas której usuwa się polipy. Pętla, jako narzędzie mające kontakt z tkankami o naruszonej ciągłości, musi być sterylna, natomiast kolonoskop jest po dezynfekcji wysokiego poziomu. Innym problemem jest czas, jaki może upłynąć od dezynfekcji wysokiego poziomu do ponownego użycia sprzętu. W Polsce uznaje się, że przed pierwszym badaniem w danym dniu należy najpierw przeprowadzić dezynfekcję endoskopu.

Dezynfekcja sprzętu niskiego ryzyka

Przeprowadzana jest w pracowni endoskopowej czy na sali zabiegowej i polega na przetarciu sprzętu preparatem dezynfekcyjnym zgodnym z wewnętrznymi procedurami. W ten sposób dezynfekuje się na przykład powierzchnię stołu zabiegowego. Czynności tych dokonuje zwykle osoba sprzątająca. Dezynfekcję taką przeprowadza się na przykład jednorazowymi ręcznikami nasączonymi środkiem dezynfekcyjnymi czy gotowymi chusteczkami nasączonymi środkiem dezynfekcyjnym.

Dezynfekcja sprzętu średniego ryzyka

Ten rodzaj dezynfekcji dotyczy endoskopów giętkich, używanych do diagnostyki chorób przewodu pokarmowego. Najczęściej stosowany proces dekontaminacji, jaki ma zastosowanie dla tego typu endoskopów, to dezynfekcja wysokiego poziomu. Może ona przebiegać w sposób zautomatyzowany, w specjalnych myjniach-dezynfektorach, jak i manualny. Personel przeprowadzający dezynfekcję wysokiego poziomu ma być wyposażony w środki ochrony indywidualnej, to jest w: maseczki, rękawice odporne na środki chemiczne i środki chroniące oczy, na przykład okulary ochronne, i je stosować. Proces dezynfekcji wysokiego poziomu powinien zachodzić w specjalnie do tego przeznaczonym pomieszczeniu, wyposażonym w wentylację. Cały proces dekontaminacji endoskopów powinien być opisany w wewnętrznej procedurze, dostosowanej do zaleceń producenta sprzętu i warunków danej pracowni. Pomieszczenie, w którym przeprowadza się dekontaminację, powinno być tak urządzone, by oddzielić przestrzennie, a przynajmniej operacyjnie, strefę brudną i czystą. Praca przy dekontaminacji powinna być tak zorganizowana, by ruch był jednokierunkowy: od strefy brudnej (mycie ręczne endoskopów) do czystej (szafy do przechowywania sprzętu). Należy pamiętać, że niezależnie od odległości między pracownią endoskopii a pomieszczeniem/pomieszczeniami, w których przeprowadza się dekontaminację, przebieg pracy ma umożliwiać podjęcie czynności związanych z reprocessingiem endoskopu bezpośrednio po zakończonym zabiegu, co oznacza, że w pracowni endoskopowej musi być zatrudniona odpowiednia liczba personelu.

Nie jest dopuszczalne, by endoskopy były zanurzone przez długi czas w środku myjąco-dezynfekcyjnym, a pielęgniarka asystowała przy kilku zabiegach i dopiero potem zajmowała się dokończeniem procesu dekontaminacji. Takie postępowanie sprzyja powstawaniu biofilmu i może prowadzić do uszkodzenia endoskopu.

Rozdzielenie architektoniczne pomieszczeń na brudne i czyste zmniejsza ryzyko ponownego skażenia dekontaminowanego sprzętu, a co za tym idzie – zmniejsza ryzyko zakażeń.

Właściwie przeprowadzony reprocessing endoskopu giętkiego obejmuje następujące etapy:

• czynności wstępne wykonywane w pracowni endoskopowej i transport do strefy brudnej,
• ręczne czyszczenie endoskopu,
• dezynfekcja właściwa,
• suszenie i przechowywanie (opcjonalnie oddanie sprzętu do sterylizacji).

Czytaj także: Niezbędne wyposażenie pracowni endoskopowej