Dieta pacjenta onkologicznego. Co warto wiedzieć?

29 maja obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia Układu Pokarmowego. To dobra okazja, by wspomnieć o roli układu pokarmowego w procesie leczenia chorób nowotworowych.

Prawidłowe odżywianie organizmu, czyli dostarczenie mu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach potrzebnych do sprawnego funkcjonowania, nie zawsze jest łatwe dla osób zdrowych, a co dopiero w sytuacji, kiedy organizm zmaga się z chorobą. Jego potrzeby w tym czasie mogą znacząco się zmienić, a jednocześnie mogą pojawić się dolegliwości lub objawy, które dodatkowo utrudniają spożywanie posiłków, np. zmniejszony apetyt czy zaburzenia smaku. Układ pokarmowy pacjentów onkologicznych, w wyniku prowadzonej terapii czy obecności choroby nowotworowej, może nie funkcjonować prawidłowo. Dlatego warto wiedzieć, jak o niego zadbać, aby zminimalizować dolegliwości i wspomóc jego pracę.

Co się dzieje z układem pokarmowym w chorobie onkologicznej?

W leczeniu pacjentów z chorobą nowotworową wykorzystuje się różne metody terapeutyczne – od zabiegów operacyjnych po leczenie systemowe (chemio-, immunoterapię, leczenie ukierunkowane molekularnie) i radioterapię. W zdecydowanej większości chorób nowotworowych stosuje się łączenie powyższych metod leczenia ze sobą w różnej sekwencji – jest to tzw. leczenie skojarzone. Jednym z częstych problemów związanych z terapią są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Mogą one prowadzić do niedożywienia i zaburzać cały proces leczenia.

Obecność nowotworu może oddziaływać na pracę (motorykę) przewodu pokarmowego, powodując zaleganie treści pokarmowej i upośledzając wchłanianie składników odżywczych. Dotyczy to najczęściej nowotworów jajników, żołądka czy trzustki. W wyniku prowadzonej terapii (chemio- czy radioterapii) może dochodzić do zapalenia błon śluzowych przewodu pokarmowego. Stanowi to przyczynę takich dokuczliwych objawów jak: suchość w ustach, biegunka lub zaparcia, nudności, wymioty. Może występować również zapalenie wątroby czy trzustki, co z kolei dodatkowo zaburza przyjmowanie pokarmów, a także wchłanianie składników odżywczych.

– Warto również pamiętać, iż choroba nowotworowa, zwłaszcza w rozsianym stadium, to choroba o często przewlekłym przebiegu, powiązana z uogólnionym odczynem zapalnym. Rozwój stanu zapalnego w organizmie, będący wynikiem obecności i postępu choroby nowotworowej, przyczynia się do wzrostu tempa przemiany materii (zapotrzebowania na energię), najczęściej przy jednoczesnym spadku apetytu, zmniejszeniu przyjmowania ilości pokarmów. Prowadzi to do upośledzenia podaży białkowo-energetycznej, a w konsekwencji do powstawaniu niedoborów żywieniowych. W takiej sytuacji organizm chorego zaczyna radzić sobie z niedoborami w inny sposób – wykorzystuje do produkcji energii dostępne składniki, w tym głównie białko budujące tkankę mięśniową. W konsekwencji prowadzi to do spadku masy mięśniowej i spadku masy ciała, zmniejszenia możliwości regeneracyjnych, a u chorych pojawia się uczucie zmęczenia, braku sił – wyjaśnia dr Manuela Las-Jankowska, onkolog kliniczny z Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy.

W trakcie choroby onkologicznej zapotrzebowanie organizmu na białko wzrasta nawet dwukrotnie (do 1,5g / kg mc/ dobę). Rośnie również zapotrzebowanie na energię. Z tego powodu dieta pacjenta onkologicznego powinna dodatkowo uwzględniać zwiększone ilości zarówno wspomnianego makroskładnika, jak i energii.

Jak stymulować układ pokarmowy do prawidłowego funkcjonowania podczas choroby?

U pacjentów onkologicznych, u których występują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, warto wdrożyć dietę lekkostrawną. Polega ona na wykluczeniu produktów długo zalegających w żołądku, wzdymających i powodujących dyskomfort trawienny (m.in. produkty o wysokiej zawartości tłuszczu i błonnika, pikantne), natomiast włączeniu do jadłospisu dań gotowanych, duszonych, pieczonych w folii z niewielką ilością tłuszczu, działających oszczędzająco na błonę śluzową jelita.

Niektórzy chorzy: m.in. po radioterapii okolic miednicy lub leczeni preparatami 5-fluorouracylu, nabywają też czasowej nietolerancji laktozy, dlatego warto obserwować, jak organizm reaguje na produkty mleczne (szczególnie mleko), a w razie dolegliwości stosować produkty bez laktozy.

Czasami jednak dostarczenie do organizmu potrzebnej ilości składników odżywczych z tradycyjną dietą, przy zmniejszonym apetycie i złym samopoczuciu związanym z chorobą, może być trudne. Dlatego lekarze mogą zarekomendować wdrożenie żywienia medycznego w celu wsparcia organizmu w procesie terapii, a tym samym wsparcia funkcjonowania przewodu pokarmowego.

– Specjalistyczne żywienie medyczne (Food for Special Medical Purposes, FSMP), zawiera duże ilości energii, białka i inne niezbędne składniki odżywcze w małej objętości i formie płynnej, a więc w formie łatwej do spożycia przez pacjentów. Może być stosowane jako przygotowanie do rozpoczęcia leczenia, czyli do chemioterapii, radioterapii i zabiegu operacyjnego, a także stosowane w trakcie prowadzonej terapii oraz w okresie rekonwalescencji. Specjalistyczne żywienie medyczne jest przeznaczone dla pacjentów niedożywionych, ale również tych zagrożonych niedożywieniem. W przypadku pacjentów onkologicznych najczęściej zaleca się preparaty wysokobiałkowe, jednak dla osób, u których zwiększona podaż białka nie jest wskazana, dostępne są też inne rodzaje żywienia medycznego – zawsze dobiera je lekarz w oparciu o wiedzę na temat stanu zdrowia i prowadzonego leczenia danego pacjenta często przy pomocy dietetyka klinicznego – mówi dr Manuela Las-Jankowska.

Układ pokarmowy potrzebuje regularności

Dostarczenie organizmowi, zmagającemu się z chorobą, odpowiedniej ilości składników odżywczych jest niezwykle istotne. Jednak to nie wszystko. – Równie ważna i znacząco wpływająca na stan odżywienia organizmu jest regularność stosowania żywienia medycznego. Nie robimy przerw kilkudniowych, a nawet dniowych w jedzeniu, dlatego nie powinno ich być także w przypadku stosowania specjalistycznych preparatów odżywczych. Lekarze często rekomendują ich systematyczne spożywanie przez min. dwa tygodnie. Jak wynika z badań [1], wdrożenie i regularne przyjmowanie żywienia medycznego na 14 dni przed operacją może zmniejszyć liczbę i stopień ciężkości powikłań pooperacyjnych. U pacjentów w grupie badanej, którzy przed operacją nie przyjmowali dodatkowego wsparcia żywieniowego w postaci doustnych preparatów odżywczych, zaobserwowano większą liczbę pooperacyjnych powikłań infekcyjnych, w tym głównie zakażeń ran – tłumaczy ekspert.

Źródło: materiały prasowe

Czytaj więcej: Pacjenci onkologiczni nadal bez dostępu do leków

1. Kabata P. et al., Preoperative nutritional support in cancer patients with no clinical signs of malnutrition—prospective randomized controlled trial”, Support Care Cancer (2015) 23:365–370