Praktyczne aspekty ochrony radiologicznej w rentgenodiagnostyce

Czynniki wpływające na dobór ochrony radiologicznej

Należy zwrócić uwagę, że do typu badania dostosowane są odpowiednie parametry fizyczne ekspozycji. Inne napięcie stosuje się podczas badania mammograficznego, w celu uzyskania obrazu tkanek miękkich, jeszcze inne w przypadku badań kostnych czy płucnych. Wielkość zastosowanego napięcia ma istotny wpływ na tzw. „twardość” promieniowania, czyli jego przenikliwość. Im wyższe napięcie podczas ekspozycji, tym większa jego energia i „twardsze”, bardziej przenikliwe promieniowanie. Niższe napięcie powodują powstanie promieniowania „miękkiego” o niższej energii. Ten rodzaj napięcia jest łatwiej absorbowany przez tkanki, wzrasta też prawdopodobieństwo jego rozproszenia (z uwagi na niższą energię). To z kolei ma wpływ na pogorszenie jakości obrazu oraz wzrost dawki w obszarach, które nie są celem badania. Istotne znaczenie w ochronie radiologicznej pacjenta będą miały również parametry czasu ekspozycji oraz natężenia promieniowania. Stosowanie odpowiednio krótkiego czasu ekspozycji to kolejna zasada w ochronie radiologicznej, należy jednak pamiętać, że będzie to zawsze kompromis. Wraz ze skróceniem czasu ekspozycji spada dawka, jaką pacjent otrzymuje podczas badania, ale zbyt krótki czas może wpłynąć na uzyskanie obrazu gorszej jakości. Jeśli to spowoduje, że badanie trzeba powtórzyć, pacjent ostatecznie i tak otrzyma wyższą dawkę.

Ostatnia zasada radiologiczna, czyli spadek dawki z kwadratem odległości, odnosi się głównie do personelu stosującego promieniowanie jonizujące. Należy jednak wiedzieć, że odległość pomiędzy źródłem promieniowania a pacjentem też ma wpływ na jakość otrzymanego obrazu. Te zasady są szczególnie istotne w radiologii zabiegowej, w przypadku której stosuje się możliwie największą odległość lampy od pacjenta i możliwie najbliższe położenie rejestratora obrazu względem pacjenta.

Szczególne zasady z punktu widzenia ochrony radiologicznej pacjenta odgrywa konieczność podtrzymania go podczas badania przez opiekuna lub inną osobę. Czynności te może wykonać osoba, która ma ukończone 18 lat, nie jest w ciąży, została wyposażona w odpowiednie środki ochrony osobistej i została poinformowana o sposobie postępowania w rodzajach zagrożeń związanych z ekspozycją na promieniowania jonizujące.

Etapem zamykającym badanie radiologiczne jest sporządzenie dla pacjenta wyniku badania, na który składają się obraz w formacie DICOM oraz opis. Szczegółowe wytyczne dotyczące zawartości wyniku badania są określone we wzorcowych procedurach radiologicznych z zakresu radiologii – diagnostyki obrazowej i radiologii zabiegowej.

Nowością w Ustawie Prawo atomowe jest określenie zasad postępowania dotyczących zdarzeń przypadkowych i ekspozycji niezamierzonych. Kategorie oraz kryteria kwalifikowania ekspozycji niezamierzonych i narażeń przypadkowych, a także działania, które należy podjąć w takich sytuacjach, są szczegółowo opisane w rozporządzeniu w tej sprawie. W każdej sytuacji ekspozycji niezamierzonej lub narażenia przypadkowego obowiązkowe jest przygotowanie informacji zarówno dla pacjenta lub jego przedstawiciela, jak i lekarza kierującego oraz lekarza prowadzącego. Informacja ma zawierać dane o zaistnieniu powyższych zagrożeń oraz o wynikach analizy tej ekspozycji lub narażenia. W celu zminimalizowania prawdopodobieństwa wystąpienia i skali tych zdarzeń w Programie zapewnienia jakości przedstawia się zaplanowane działania, konieczne dla zapewnienia ochrony radiologicznej osób poddawanych ekspozycjom medycznym.

Wymagania dotyczące urządzeń stosowanych w procedurach radiologicznych

Zarówno dla pacjenta, jak i dla personelu wykonującego procedury radiologiczne bardzo istotne jest, by stosowane urządzenia radiologiczne były sprawne i spełniały wymagania prawne. Należy przede wszystkim uzyskać zezwolenie na stosowanie aparatu rentgenowskiego. Jest ono wydawane przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Takie zezwolenie dotyczy również pomieszczenia, w którym aparat będzie stosowany. Przed uzyskaniem zezwolenia konieczne jest wykonanie kompletu testów dla aparatu RTG oraz urządzeń pomocniczych, w tym testów odbiorczych, specjalistycznych i podstawowych.

Testy odbiorcze wykonywane są przed uruchomieniem urządzenia do pracy klinicznej lub też po naprawie czy wymianie kluczowej części tego urządzenia. Testy specjalistyczne i podstawowe wykonywane są natomiast okresowo w czasie eksploatacji aparatu. Testy specjalistyczne wykonuje akredytowane laboratorium lub specjalista fizyki medycznej – przynajmniej raz w roku. Testy podstawowe należą do obowiązków użytkowników urządzenia i są wykonywane z częstością określoną w załączniku do Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie testów eksploatacyjnych urządzeń radiologicznych i urządzeń pomocniczych.

Urządzenia radiologiczne oraz urządzenia pomocnicze wymagają też cyklicznych przeglądów serwisowych, nadzorowanych przez działy aparatury w jednostkach organizacyjnych. Tylko stosowanie sprawnych i podlegających kompleksowej opiece technicznej urządzeń daje gwarancję bezpiecznego i prawidłowego wykonania procedury radiologicznej.

Warto również podkreślić, że każda jednostka organizacyjna musi uzyskać zgodę państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego na prowadzenie działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące w celach medycznych, tj. na wykonywanie procedur radiologicznych. Zgodę taką uzyskuje się po przedłożeniu do wniosku stosownych dokumentów, które potwierdzają, że wykonanie procedur odbywa się w bezpiecznych warunkach, na dopuszczonym do użytku sprzęcie radiologicznym i wyłącznie przez uprawniony oraz kompetentny personel.

Czytaj też: Procedury postępowania ze sprzętem w zakresie bezpieczeństwa pacjenta i personelu – ramię C