Rola jodu w organizmie, wpływ na gospodarkę hormonalną i funkcjonowanie tarczycy. Źródła jodu w diecie

Jod jest mikroelementem, który w organizmie występuje głównie w tarczycy, mięśniach oraz krwi. Bierze udział w biosyntezie hormonów gruczołu tarczowego (tyroksyna), również zwiększa przyswajalność innych pierwiastków, wspomaga metabolizm (niedobór jodu może być przyczyną niedoczynności tarczycy, który objawia się tzw. wolem) (1).

Pierwiastek ten jest wszechobecny w przyrodzie, a jego pierwotnym źródłem są skały bogate w jod. Największe nasycenie tego pierwiastka jest w wodzie morskiej i oceanicznej, a co za tym idzie we wszelkich produktach morskiego pochodzenia. Jod jest podstawowym elementem hormonów tarczycy. Jest on niezbędnym czynnikiem regulującym nasz metabolizm. Dostarczany jest nam przede wszystkim w pokarmach i wodzie oraz poprzez układ oddechowy i skórę. Wydalanie tego mikroelementu w moczu jest podstawą określenia stopnia niedoboru jodu u ludzi, co pomaga opracowywać programy profilaktyczne. Jod jest antyoksydantem i wykazuje ochronne działanie w stanach zapalnych i nowotworach. Nie jest magazynowany w organizmie, dlatego musi być dostarczany wraz z dietą (2,5). Zapotrzebowanie na jod u ludzi zależy od wieku, płci i trybu życia. Normy spożycia na jod, stworzone w Instytucie Żywności i Żywienia w 2020 roku, ustalone zostały na poziomie wystarczającego spożycia dla niemowląt, a dla pozostałych grup na poziomie średniego zapotrzebowania i zalecanego spożycia. W Polsce średnie spożycie jodu wynosiło 117 μg/dobę u kobiet oraz 176 μg/dobę u mężczyzn (Flynn, 2009). Zalecana podaż jodu według Norm Instytutu Żywności i Żywienia z 2020 roku dzienna podaż jodu powinna wynosić:

• 90 μg – dla dzieci od 0 do 5 r.ż.,
• 120 μg – dla dzieci od 6 do 12 r.ż.,
• 150 μg – dla dzieci >12 r.ż. i dorosłych,
• 220 μg – dla kobiet ciężarnych,
• 290 μg – dla kobiet karmiących (3).

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do codziennego funkcjonowania naszego organizmu. WHO rekomenduje dzienne spożycie jodków dla osób dorosłych – 150 μg/dobę, dla kobiet w ciąży i podczas laktacji – 250 μg/dobę, w pierwszym roku życia – 50 μg/dobę, w wieku od 1 do 5 lat – 90 μg/dobę a w wieku 6 do 12 lat – 120 μg/dobę (4). Kiedy dochodzi do mniejszego spożycia jodu (mniejsze niż 50 μg/dobę), gruczoł tarczowy nie może utrzymać syntezy hormonów na prawidłowym poziomie. Wynikiem tego jest przerost i zmiana struktury, co z kolei prowadzi do rozwoju niedoczynności tarczycy. Niezahamowane wydzielanie hormonu tyreotropowego (TSH) przez przysadkę mózgową dodatkowo zwiększa przyrost gruczołu (5). Należy zatem utrzymywać spożycie jodu na prawidłowym poziomie, ponieważ jego niedobór niekorzystnie wpływa na nasze zdrowie. Szacuje się, że niedobór jodu dotyczy 2 miliardów ludzi na świecie, w tym 30% dzieci (4). Z tego powodu w Polsce w 1997 roku wprowadzono narodowy program profilaktyki jodowej (4).

Tarczyca (gruczoł tarczowy), która ma zdolność do wychwytywania jodu i produkowania hormonów: trójjodotyroniny, tyroksyny i kalcytoniny, składa się z dwóch płatów. Jej działanie jest regulowane przez podwzgórze mózgu oraz hormon tyreotropowy (6). Prawidłowe działanie tarczycy można sprawdzić oznaczając poziom hormonu tyreotropowego w surowicy krwi, np. podczas rutynowych kontrolnych badań laboratoryjnych zleconych w gabinecie lekarza rodzinnego. Poziom tego hormonu powinien mieścić się w zakresie od 0,23 do 4,0 μU/ml (7). Normy mogą nieznacznie różnić się w różnych laboratoriach medycznych, jednak na wyniku zawsze podany jest zakres wartości referencyjnych.

Choroby tarczycy przejawiają się jej rozrostem (tzw. wole) lub zaburzeniami czynności wydzielniczej. Z niedoboru hormonów wynikają zmiany, takie jak: zahamowanie wzrostu, niedorozwój umysłowy, upośledzenie rozwoju kośćca, obrzęki, osłabienie, bóle mięśni (zależnie od wieku chorego oraz powodu wystąpienia niedoczynności) (6). Zaburzenia z niedoboru jodu (ang. IodineDificiencyDisorders) występują, gdy spożycie jodków jest mniejsze niż 50 μg/dobę, co powoduje syntezę hormonów tarczycy na nieprawidłowym poziomie (stan niedoczynności tarczycy) lub przerost narządu (tzw. wole) (8,9).

Charakterystycznymi objawami niedoczynności tarczycy są:

• znużenie,
• spowolnienie umysłowe,
• spadek temperatury ciała z towarzyszącym uczuciem zimna,
• sucha, pękająca skóra (8).

Objawy niedoczynności tarczycy są różnorodne i często łączy się je z innymi chorobami.

Czytaj też: Rola ferrytyny w magazynowaniu żelaza