Nużyca – pasożytnicza choroba skóry, o której zapominamy

Artykuł opracowali: mgr Jolanta Chęcińska, mgr Emilia Stacherczak, mgr Jacek Grzywaczewski, mgr Luiza Sikorska
Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie, ul. Czapliniecka 123, 97-400 Bełchatów.

Nużyca (demodekoza) jest przewlekłą chorobą pasożytniczą skóry. Do jej wystąpienia przyczynia się obecność w mieszkach włosowych lub gruczołach łojowych skóry dwóch gatunków nużeńca, tj. Demodex folliculorum lub Demodex brevis (1).

Najczęściej kolonizują okolice twarzy, czoła, nosa, policzków, brody, dekoltu, brzegów powiek oraz bruzdy pomiędzy nosem a ustami. Powszechność występowania tego roztocza w populacji ludzkiej jest bardzo duża, natomiast objawy kliniczne jednostki chorobowej jaką jest nużyca występują stosunkowo rzadko (2). Znaczna część społeczeństwa, tj. od 11,9% do 72% pozostaje tylko nosicielami Demodex spp. ze względu na obecność roztoczy na ich skórze, bez jakichkolwiek objawów klinicznych (3). Udowodniono, że wraz z wiekiem rośnie częstość inwazji nużeńca – tak w przypadku osób po 60 r.ż. wzrasta do 84%, natomiast u osób powyżej 70r.ż. jest to już 100% populacji. Na podstawie przeprowadzonych licznych badań i obserwacji określono granicę normy, za jaką przyjmuje się zasiedlenie przez 5 okazów nużeńca powierzchni 1 cm² skóry (2).

Obraz kliniczny nużycy nie jest specyficzny tylko dla niej. Wiele jednostek chorobowych obejmujących zmiany skórne przebiega w bardzo podobny sposób – wśród nich należy wymienić: trądzik pospolity, trądzik różowaty, zapalenie okołoustne i okołooczne, łojotokowe zapalenie skóry oraz liszaj kolczysty (2). Niejednoznaczne objawy kliniczne demodekozy oraz powszechne występowanie w populacji ludzkiej nużeńca powoduje, że bardzo często podczas diagnostyki zmian skórnych zostaje on zupełnie pomijany. Stawia się pacjentowi nieprawidłową diagnozę i jednocześnie wprowadza źle ukierunkowaną terapię, co niestety wydłuża w czasie uzyskanie oczekiwanego efektu terapeutycznego.

Gatunki nużeńca

Demodex folliculorum, znany również jako nużeniec ludzki, należy do obligatoryjnych pasożytów skóry człowieka. Jako miejsce zamieszkania szczególnie upodobał sobie mieszki włosowe rzęs oraz brwi, a także mieszki drobnych włosów rozmieszczonych w różnych okolicach ciała oraz gruczoły łojowe Zeissa (1). W zajętym przez niego mieszku włosowym można spotkać trzy i więcej osobników. Gatunek ten przyczynia się do wystąpienia przewlekłego przedniego zapalenia brzegów powiek, jak również demodekozy pierwotnej. Samica nużeńca ludzkiego jest zdecydowanie większa od samca i osiąga rozmiar 294±58,1 µm, natomiast długość samca wynosi około 280 µm (rys. 2). Rozmiar jaja szacuje się mniej więcej na długość 105 µm i szerokość 41,8 µm. Zaobserwowano, iż Demodex folliculorum wykazuje w pewnych warunkach środowiskowych zdolność przeżycia poza organizmem gospodarza, pomimo, iż należy do obligatoryjnych pasożytów skóry. Zawilgocenie na poziomie 40% oraz temperatura 17°C stwarzają idealne warunki, aby nużeniec mógł przeżyć 11h poza organizmem żywiciela. Natomiast w przypadku wzrostu wilgotności do 95% zdolność przeżycia nużeńca ludzkiego sięga aż do 15 godzin (4,5).

Demodex brevis zwany również nużeńcem krótkim. Najczęściej występuje w postaci pojedynczych okazów zasiedlających gruczoły łojowe lub też gruczoły tarczkowe Meiboma znajdujące się w obrębie powiek. Wizerunkowo jest bardzo podobny do Demodex folliculorum, natomiast jest od niego zdecydowanie krótszy. Samica osiąga rozmiar 208,3 ± 26,5µm i jest znacznie większa od samca, który dorasta do rozmiarów 165,8 ± 18,5 µm (rys. 2). Jajo nużeńca krótkiego jest kształtu owalnego o wymiarach 60,1 ± 3,4 µm na 34,4 ± 2,2 µm. Obecność tego gatunku nużeńca przyczynia się do wystąpienia przewlekłego tylnego zapalenia brzegów powiek oraz demodekozy wtórnej (1). Poza organizmem żywiciela w olejku immersyjnym Demodex brevis może przeżyć do 2 tygodni, natomiast w przypadku wody wykazuje żywotność do 1 tygodnia (4,5).