Niepożądane reakcje poprzetoczeniowe – klasyfikacja i postępowanie

Powikłania poprzetoczeniowe, zwane także reakcjami poprzetoczeniowymi stanowią różnorodną grupę niekorzystnych reakcji na przetoczenie krwi i jej składników. Pojawiają się w trakcie transfuzji, występują bezpośrednio po niej (do 24 godzin) lub mogą się rozpocząć po 24 godzinach od transfuzji, po kilku dniach, tygodniach, miesiącach a nawet latach (1).

Ryzyko wystąpienia niepożądanego zdarzenia poprzetoczeniowego zależy od wielu czynników: rodzaju podawanego składnika krwi, metody preparatyki krwi, szybkości i objętości transfuzji, organizacji pracy szpitala i pory przetoczenia. Ryzyko zależy również od stanu klinicznego dawcy i biorcy oraz ustalenia prawidłowych wskazań do przetoczenia (2).

Reakcje poprzetoczeniowe mogą również być skutkiem błędu technicznego, organizacyjnego, ludzkiego oraz laboratoryjnego. Błędna identyfikacja pacjenta, nieprawidłowo oklejona lub oznakowana próbka krwi przeznaczona do badań serologicznych, niewłaściwy składnik krwi dla pacjenta, nieprawidłowy sprzęt użyty do transfuzji, przeterminowany składnik krwi, stwarzają zagrożenie dla pacjentów leczonych krwią (3). Do reakcji poprzetoczeniowych może dochodzić również z przyczyn nie wykrycia przeciwciał odpornościowych do antygenów krwinek czerwonych, jak również mogą dotyczyć pacjentów u których występują przeciwciała z układu HLA, nie wykrywane w standardowym badaniu przed przetoczeniem. Celem niniejszej pracy jest przybliżenie problemów związanych z transfuzją krwi lub jej składnikami oraz występowaniem niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych.

Zapewnienie bezpieczeństwa transfuzji

Decyzję o przetoczeniu krwi i jej składników podejmuje lekarz na podstawie oceny stanu klinicznego pacjenta oraz wyników badań. Czynniki wpływające na decyzję o przetoczeniu preparatów krwi to: aktualne stężenie hemoglobiny, ocena utraty krwi, przewidywana jej dalsza utrata, ocena rozległości zabiegu lub urazu, choroby współistniejące.

Aby zapewnić bezpieczeństwo transfuzji lekarz jest zobowiązany poinformować pacjenta o potrzebie przeprowadzenia transfuzji i uzyskać jego ustną zgodę na przetoczenie krwi i jej składników. Aby uniknąć błędów przed podłączeniem zamawianego składnika krwi lekarz powinien posiadać potwierdzony wynik grupy krwi pacjenta i wynik próby zgodności. Osoby odpowiedzialne za przetoczenie powinny potwierdzić tożsamość biorcy oraz sprawdzić poprawność wszystkich danych na wyniku próby zgodności z danymi na etykiecie worka przeznaczonego do transfuzji. Do obowiązków pracowników banku krwi należy ocena makroskopowa wydawanego preparatu, a także kontrola, aby przeterminowane preparaty krwi i jej składników nie były wydane na oddział. Z banku krwi wydawane są preparaty krwi zgodnie z zapotrzebowaniem wypisanym przez lekarza decydującego o przetoczeniu. Lekarz odpowiedzialny za transfuzję powinien być obecny podczas jej rozpoczęcia. Bardzo istotne jest zapisanie godziny rozpoczęcia przetoczenia w karcie obserwacji pacjenta (4,5,6).

Niepożądane reakcje poprzetoczeniowe

Niepożądane zdarzenie poprzetoczeniowe to każdy przypadek związany z przetoczeniem krwi i jej składników, który mógłby doprowadzić do śmierci, stanowić zagrożenie dla życia, spowodować pogorszenie stanu zdrowia pacjenta hospitalizowanego. Każdy objaw niepożądany u chorego, pojawiający się w trakcie transfuzji krwi lub jej składników, powinien stanowić podejrzenie niepożądanej reakcji. Bardzo ważne jest szybkie rozpoznawania wczesnych powikłań poprzetoczeniowych, które opiera się na ocenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta przed przetoczeniem, w trakcie i po przetoczeniu krwi i jej składników. Chory powinien przed transfuzją zostać pouczony o konieczności niezwłocznego zgłaszania każdego niepokojącego objawu, który może wystąpić w czasie przetoczenia, jak i do 24 godzin po nim (1,4).

Do objawów niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych należą: gorączka, której mogą towarzyszyć dreszcze, dreszcze bez wzrostu temperatury, zmiany skórne: wysypka, świąd, rumień, zlokalizowane obrzęki, ból w miejscu wkłucia, w klatce piersiowej, bóle kończyn, brzucha w okolicy lędźwiowej, spadek lub wzrost ciśnienia, często nagły, nieprawidłowe tętno, zaburzenia krążenia, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia oddychania, duszności, świsty, hipoksemia, nudności wymioty zaczerwienienie skóry, żółtaczka, krwawienie lub inne objawy skazy krwotocznej, ciemny kolor moczu, skąpomocz, niewydolność nerek, utrata przytomności (1).

Czytaj też: Współczesne metody monitorowania stanu zapalnego – znaczenie diagnostyczne Prokalcytoniny