Dlaczego ważne jest badanie krwi z rozmazem?

Rozmowa z prof. dr hab. n. med. Piotrem Kuną, Kierownikiem II Katedry Chorób Wewnętrznych oraz Kliniki Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Wiceprezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Chorób Cywilizacyjnych, Przewodniczącym Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Chorób Metabolicznych.

Aby wszystkie sprawy, o których będziemy dzisiaj rozmawiać były jasne, zacznijmy od pytania podstawowego: czym są eozynofile i jaką funkcję pełnią w naszym organizmie?

Eozynofile to komórki kwasochłonne, które wchodzą w skład leukocytów czyli białych krwinek w krwi. Odkryte zostały w 1879 r. przez Paula Ehrlicha, ale dopiero od połowy lat 70. ubiegłego wieku udało się stopniowo poznać szczegóły ich budowy, funkcji i znaczenia w stanach zdrowia i choroby. Dziś już wiemy, że pełnią niezwykle istotną rolę w utrzymaniu równowagi immunologicznej i odporności organizmu, zwalczają bakterie, wirusy i grzyby, odpowiedzialne są również za walkę z nowotworami w przypadku odpowiedzi przeciwnowotworowej. Jeżeli jednak jest ich za dużo, to mogą bardzo szkodzić. W swoim wnętrzu zawierają bowiem niezwykle silne, mocno zasadowe związki chemiczne, które niszczą otaczające tkanki. Tak więc, duża liczba eozynofili gromadzących się w różnych tkankach i narządach po prostu te tkanki uszkadza. Te problemy znane nam są od niedawna, bo jeszcze w latach 70. immunolodzy uważali, że eozynofile to komórki wspomagające gojenie w różnych procesach zapalnych. Dzisiaj wiemy, że niekontrolowane zapalenie z udziałem eozynofilów prowadzi do ciężkich chorób, a nawet do zgonu.

Jakie choroby mają podłoże eozynofilowe, po czym możemy je poznać?

Mamy tu wielki problem, bo tak naprawdę poza astmą oskrzelową czy przewlekłym zapaleniem zatok z polipami nosa, inne choroby ogólnoustrojowe z udziałem eozynofilów nie dają charakterystycznych objawów.

Wszystkich chorób o podłożu eozynofilowym znamy w tej chwili już kilkadziesiąt. To przede wszystkim choroby górnej i dolnej części układu oddechowego: zatok, nosa i gardła, a także oskrzeli i płuc. Przykładem może być eozynofilowe zapalenie płuc. Mogą to być również dolegliwości i choroby przewodu pokarmowego: eozynofilowe zapalenie przełyku, żołądka, jelita grubego czy odbytnicy. To także różnego rodzaju choroby skóry, jak chociażby atopowe zapalenie skóry. Tych chorób jest naprawdę bardzo dużo. Jeżeli dochodzi do eozynofilowego zapalenia mięśnia sercowego, jego zwłóknienia lub uszkodzenia, to jest ono zazwyczaj wtórne, związane z ogólnoustrojową chorobą zwaną hipereozynofilią. Wyróżniamy w niej dwa zespoły: pierwszy to zespół hipereozynofilowy (HES), w którym liczba komórek eozynofilowych wynosi ponad 1500 na mikrolitr, a u zdrowego człowieka nie powinna przekraczać 300 na mikrolitr. Drugi zespół to eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (EGPA), gdy eozynofile gromadzą się w naczyniach i uszkadzają narządy. Wiemy, że im bardziej ukrwiony narząd, tym większe będą te uszkodzenia. Najczęściej chodzi o mięsień sercowy, nerki i płuca.

Każdy, kto miał w ręku wynik swoich badań krwi z rozmazem wie, że eozynofile są w nim oznaczone. Tak naprawdę jednak niewiele osób zwraca na nie uwagę, z lekarzami włącznie.

To prawda. O eozynofilach się nie myśli i nie mówi. Nawet w czasie kształcenia studentów mowa jest najczęściej o niedokrwistości czy infekcjach przebiegających z podwyższeniem liczby leukocytów.

A przecież bardzo ważne jest wykonanie nie tylko badania morfologii, przynajmniej raz w roku, ale także poszerzenie tego badania o tak zwany rozmaz krwi. Tym badaniem ocenia się liczbę różnych krwinek białych we krwi: ile jest limfocytów, eozynofilów, ile granulocytów obojętnochłonnych, a ile bazofilów. Wynik rozmazu krwi naprawdę może nam dużo powiedzieć. Policzyliśmy kiedyś, że pacjenci, którzy trafiają do nas w bardzo ciężkim stanie, z ciężkimi zespołami hipereozynofilowymi, pierwsze nieprawidłowe wyniki badań otrzymali 7 lat wcześniej. Niestety, nikt nie zwrócił wtedy uwagi na poziom eozynofilów wynoszący nawet 20000, zamiast maksymalnych 300.

W przypadku tych chorób pewnie jest tak, jak z wieloma innymi: wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla komfortu życia, a może nawet przeżycia chorego.

Zdecydowanie przeżycia. Oba te zespoły chorobowe z nadmiarem eozynofilów, HES czyli zespół hipereozynofilowy, oraz EGPA czyli eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, jeżeli nie będą leczone, to są śmiertelne. Są trudne do rozpoznania, bo dają objawy ze strony różnych narządów: układu oddechowego, serca, wątroby, przewodu pokarmowego, nerek, ośrodkowego układu nerwowego, powodują porażenia nerwów obwodowych czy po prostu polineuropatię. Jeśli pacjent zgłasza tak różnorodne problemy, których nie można w logiczny sposób powiązać, to lekarz jest zagubiony i zaczyna leczyć te narządy, których dolegliwości w danym momencie dominują. A sytuacja szybko się zmienia, bo w jednym miesiącu to będzie serce, a w kolejnym mogą to być nerki. Tak jak powiedziałem wcześniej, łatwiej jest w przypadku ciężkiej astmy oskrzelowej z wysoką eozynofilią, bo chory ma objawy astmy i lekarze wiedzą, jak ją rozpoznać. Podobnie sprawa wygląda w przypadku przewlekłego zapalenia zatok z polipami nosa, ponieważ pacjent ma niedrożny nos, nie może spać, chrapie, jest ciągle zmęczony i ma bóle głowy. Wtedy wystarczy zajrzeć do nosa: widzimy polipy i wiadomo już, co pacjentowi dolega. Nie jest to może choroba śmiertelna, ale schorzenie, które wybitnie obniża jakość życia i utrudnia normalne funkcjonowanie. Potem jednak trzeba jeszcze powiązać te polipy z podwyższoną liczbą eozynofilów we krwi i wdrożyć szybkie leczenie.

Czytaj też: Jakie problemy i wyzwania stoją aktualnie przed polską diagnostyką laboratoryjną?