Może jednak nie „róbta, co chceta”?

Media, filmy, pogramy rozrywkowe, wypowiedzi polityków i programy partii politycznych pełne są treści przekonujących, że człowiek powinien kierować się przyjemnością, że on i jego (doraźne) zadowolenie jest najważniejsze. A gdy spowoduje to negatywne skutki… państwo powinno się tym zająć.

Od wielu już lat polska „majówka”, związana ze świętami 1 i 3 maja, wielu osobom kojarzy się głównie z grillowaniem i z towarzyszącym temu piciem piwa (ale też i innych napojów alkoholowych). Wiedzą o tym handlowcy. Dlatego w tym okresie reklamy piwa i jego promocje są szczególnie liczne.

Zwróciło to na Twitterze uwagę kilku lekarzy, którzy zauważyli przy tym niestosowność i szkodliwość takich akcji w społeczeństwie, które i bez tego zmaga się z problemem alkoholizmu wśród nadmiernej liczby osób. Lekarze ci słusznie zaznaczyli, że alkohol jest przyczyną ogromnej liczby problemów zdrowotnych, których można by uniknąć, a które w znacznym stopniu obciążają publiczną ochronę zdrowia w naszym kraju. Z własnego „podwórka” (osoby wykonującej badania USG) mogę jedynie podzielić ten pogląd. Codziennie 10-20% moich pacjentów stanowią osoby z chorobami spowodowanymi wyłącznie nadużywaniem alkoholu. Wątek alkoholowy stał się przyczynkiem do rozwoju twitterowej dyskusji na temat innych antyzdrowotnych zachowań ludzkich, które – podobnie jak nadużywanie alkoholu – powodują tak liczne choroby u tak licznej rzeszy ludzi, że stanowi to zdecydowanie największe (spośród wszelkich innych przyczyn) obciążenie ochrony zdrowia. Gdy spojrzy się na najczęstsze choroby przewlekłe trapiące nasze społeczeństwo, to większość z nich spowodowana jest – bardziej lub mniej bezpośrednio – niewłaściwym stylem życia: otyłością, brakiem aktywności fizycznej, paleniem papierosów, stosowaniem narkotyków lub innych „dopalaczy”. Te choroby to: cukrzyca (t. 2) i jej powikłania, choroby układu krążenia, część urazów i zmian zwyrodnieniowych układu kostno-stawowego, wiele nowotworów, część niewydolności nerek i wątroby, wczesna demencja, choroby układu oddechowego. Gdyby je wyeliminować, to efekty zdrowotne dla społeczeństwa byłyby dużo, dużo większe, niż dałaby najlepsza opieka zdrowotna na świecie. Nic więc dziwnego, że – w opinii wielu ekspertów i zwykłych ludzi – rządzący powinni bardziej skupić się na wysiłkach zmierzających do zmiany stylu życia Polaków niż na kolejnych reformach systemu lecznictwa (które, nota bene, od pewnego czasu nie przynoszą już jego poprawy). O ile jednak zgoda co do konieczności takich działań jest raczej powszechna, to różnice pojawiają się przy wyborze konkretnych kroków, jakie należałoby podjąć.

Niektórzy postulują działania nakazowo-administracyjne, typu zakaz reklamy poszczególnych artykułów (np. alkoholu, w tym piwa), ograniczenia w ich sprzedaży i miejscach konsumpcji itp. Takie zakazy w pewnej mierze już funkcjonują i przyniosły pewne, ale jednak stosunkowo niewielkie efekty, np. w odniesieniu do palenia papierosów. Inni zwracają uwagę na konieczność większej i bardziej powszechnej edukacji zdrowotnej, w tym – postulowanego od lat i niezrealizowanego do dzisiaj – wprowadzenia specjalnego przedmiotu „wychowania zdrowotnego” w szkołach. Edukacja taka z pewnością jakiś pozytywny skutek przyniesie. Nie sądzę jednak, że to brak wiedzy o zgubnych skutkach powoduje, że ludzie piją nadmiernie alkohol, palą papierosy, przyjmują narkotyki, objadają się ponad miarę i rezygnują z wysiłku fizycznego. Powód jest głębszy i trudniejszy do usunięcia. To określona postawa życiowa, do której współczesny człowiek jest – w bardziej lub mniej subtelny sposób – zachęcany, czego trafną kwintesencją jest znane skądinąd powiedzenie: „róbta, co chceta”. Media, filmy, pogramy rozrywkowe, wypowiedzi polityków i programy partii politycznych pełne są treści przekonujących, że człowiek powinien kierować się przyjemnością, że nie powinien być do czegokolwiek zmuszany, czymkolwiek ograniczany, że powinien się „samorealizować” wg swojego uznania, że on i jego (doraźne) zadowolenie jest najważniejsze. A gdy spowoduje to negatywne skutki… państwo powinno się tym zająć. Stwierdzenie np., że ktoś jest za gruby i powinien schudnąć, staje się niemal przestępstwem, a na pewno uznane jest za niestosowne, niegrzeczne i „stygmatyzujące”. Nie jest to oczywiście problem wyłącznie polski, przeciwnie – jest to raczej trend cywilizacyjny, przynajmniej tej zachodniej części cywilizacji. Na marginesie trzeba zauważyć, że realizacja hasła „róbta, co chceta” przynosi zgubne skutki nie tylko w dziedzinie zdrowotnej, ale jest to temat na zupełnie inny felieton.

Czy ten cywilizacyjny trend jest do odwrócenia? Obawiam się, że nie. W świecie, w którym media, przedsiębiorcy, politycy zabiegają o popularność wśród klientów (wyborców), wezwanie do postawy przeciwnej do „róbta, co chceta” będzie trudne. Na taki „luksus” powiedzenia ludziom prawdy i nieschlebiania ich słabościom mógł sobie pozwolić, niezabiegający o głosy wyborców, papież Jan Paweł II, który w kazaniu do młodzieży na Jasnej Górze w roku 1983 wypowiedział następujące słowa: „Musicie od siebie wymagać, nawet gdyby inni od was nie wymagali”. I chociaż słowa te nie odnosiły do prozdrowotnego stylu życia, to i w tym zakresie są słuszne i powinny mieć zastosowanie.

Czytaj też: Postęp w radiologii toczy się nieustannie – rozmowa z prof. dr. hab. Markiem Sąsiadkiem